مجموعه نشست‌های تخصصی فرش برگزار می شود
به گزارش روابط عمومی شرکت سهامی فرش ایران، انجمن علمی فرش ایران با همکاری موزه فرش ایران ۲۱ نشست تخصصی با موضوعات مختلف فرش دستباف در محل موزه فرش ایران برگزار می‌کند. فهرست نشست‌ها به شرح زیر است.
نشست های تخصصی فرش دستباف برگزار می شود
شرکت در این نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای عموم علاقمندان آزاد است.
irancarpet.irمزیت‌ها و شاخصه‌های فرش دستباف ایرانی چیست؟
در یک نگاه کلی می‌توان افتخارات، مزیت‌ها و شاخصه‌های فرش دستباف ایرانی را این‌گونه بیان کرد
وجود پشتوانه‌هاي فرهنگي، هنري، تاريخي و ملي براي فرش دستباف در ايران
وجود نگاه مثبت در بازارهاي جهاني به فرش دستباف ايران
تنوع توليدات از نظر طرح و نقش، رنگ، اندازه، جنس الياف
تأمين بخش عمده مواد اوليه مصرفي در توليد فرش در داخل کشور
سازگار بودن مواد اوليه مصرفي در فرش دستباف با محيط زيست و سلامت انسان
وجود نيروي کار ماهر در هنر- صنعت فرش دستباف در ايران
وجود شبکه توزيع و فروش در بسياري از کشورها
نياز به حداقل سرمايه گذاري براي ايجاد اشتغال و دارا بودن سهم بالاي ارزش افزوده
وجود نشان تجاري (برند) فرش دستباف ايران در بازارهاي جهاني
قابليت نوآوري گسترده در طرح و رنگ بر اساس سليقه مصرف کنندگان در کشورهاي مختلف
تعدد و تنوع کاربرد و روش‌هاي بافت، رفو و مرمت
عدم استفاده از کار کودکان
وجود مراکز و موسسات علمي- پژوهشي در زمينه‌هاي مرتبط با فرش دستباف
قدیمی‌ترین فرش دنیا(فرش پازیریک)
تولید بزرگترین فرش دنیا برای مسجد شیخ زاید در ابوظبی امارات
irancarpet.irمرمت فرش
مرمت فرش به روش‌هایی گفته میشود که معایب یا خرابی‌های فرش (پارگی، سوختگی و پوسیدگی) را اصلاح می‌کند. فرش وسیله‌ای کاربردی است و مواد تشکیل‌دهندۀ آن (پشم، پنبه، ابریشم) آسیب‌پذیر است. به همین دلیل فرش‌های بسیار کمی از گذشته باقی مانده است که امروزه آذین‌بخش بسیاری از موزه‌های مهم دنیاست و مرمت بر روی آن‌ها به دلیل ارزش بسیار زیاد آن‌هاست.
مرمت همزمان با فرشبافی به وجود آمده و باعث شده است که عیوبی مانند کجی‌ها و پارگی‌ها بر طرف شود، البته تعمیرات جزئی فرش از قبیل شیرازه‌دوزی، ریشه‌بافی و عملیات مربوط به صاف کردن کناره‌های فرش را می‌توان در منزل انجام داد ولی عملیاتی مثل رفوگری و رفع چروکیدگی فرش کاری است که تنها از عهدۀ رفوگر‌های متخصص برمی‌آید. وسایل رفوگری و تعمیر همان وسایلی است که در بافت فرش به کار می‌روند، مانند چاقوی بافت، قیچی و شانۀ آهنی، نخ و سوزن، درفش، انگشتانه، قاب کوچک چوبی، موم، انبردست، کلاف‌های پشم و پنبه و ابریشم (برحسب جنس فرش).
irancarpet.irشستشوی فرش
معمولاً فرش را به دلايل زير می‌شويند:
- كثيف شدن بر اثر طولانی شدن مدت بافت يا بهره‌برداری و استفاده از آن؛
- جلا دادن و روشنی بخشيدن به رنگ‌های آن پس از بافت؛
- آزمايش ثابت بودن رنگ‌های به كار رفته در آن؛
- كهنه‌نما كردن فرش.
شستشوی فرش اصولاً به دو روش انجام میشود. روش دستی و خانگی برای فرش‌های كوچك پارچه كه با آب و مواد پاك‌كنندۀ مخصوص انجام میشود و ديگری روش كارخانه‌ای كه بايد به وسيلۀ افراد مجرب و كارآزموده با مواد پاك‌كننده غيرمضر و مطمئن انجام شود. هنگام شستشوی فرش بايد به نكات زير توجه کرد:
فرش‌های هنری و گرانقيمت نبايد دستی و با مواد معمولی شسته شود، زيرا ممكن است آسيب‌های جبران‌ناپذيری به آن وارد شود. بهتر است اين کار را مؤسسه‌های مطمئن انجام دهند؛
لكّه‌های فرش از روی آن گرفته شود، زيرا در غير اين صورت لكّه كهنه میشود و بر روی فرش ثابت می ماند و از بين بردن آن مشكل میشود و ممکن است باعث بروز عيب‌های ديگری نيز بشود؛
از شامپوهای قليايی يا آمونياكی يا چسبناك يا مواد پاك‌كنندۀ معمولی نبايد استفاده كرد؛
هنگام شستشو نبايد ضربه و فشار به بدنۀ فرش وارد شود؛
نور خورشيد بهترين خشک‌کننده برای فرش است و نبايد از ساير منابع حرارتی بدين منظور استفاده شود؛
فرش شسته‌شده بايد كاملاً خشك شود، زيرا رطوبت موجود در فرش باعث پوسيدگی آن میشود.
آب‌شويی: معمولاً در اين روش دارو و مواد شيميايی مصرف نمی‌شود و از مايعات يا پودر خنثی، مثلاً چوبك و مشابه آن، استفاده میشود.
آفتاب‌شويی: اين روش با استفاده از روش آب‌شويی در چند مرحله روی فرش‌هايی انجام میشود كه معمولاً رنگ‌های تند، مثلاً لاكی تند، دارد. هر مرحله پس از شستشو و آبكشی در معرض نور آفتاب قرار می‌گيرد و سپس با استفاده از آبپاش به صورت «گل نم» مرطوب میشود و دوباره در مجاورت خورشيد صبحگاهی قرار می‌گيرد و جارو میشود. تكرار اين روش حداكثر در سه مرحله رنگ لاكی تند فرش را به رنگ مسی بسيار زيبا و مطلوبی تبديل می‌کند در حالی كه از هيچ دارويی استفاده نشده است.
دواشويی: معمولاً برای جلوگيری از دوانيدن رنگ هنگام شستشو و رفع دورنگی و نيز از بين بردن لكّه‌ها و رنگ‌های نامطلوب از تركيبات شيميايی استفاده میشود.
كهنه‌شويی: در صورت رعايت نکردن اصول و بی‌دقتی هنگام شستشوی فرش‌های كهنه، به‌ويژه موزه‌ای، آسيب جبران‌ناپذيری به آن‌ها وارد میشود؛ بنابراين در اين روش سعی میشود از بيلچه و برس‌های سخت برای شستشو استفاده نشود. اين فرش‌ها به‌آرامی شسته و در معرض آفتاب خشك میشود. در عين حال بايد مراقب تابش تند يا كم آفتاب بود. معمولاً از داروهای آسيب‌رسان نيز استفاده نمی‌شود.
irancarpet.irعملیات تکمیل
بعد از بافت، ابتدا براى يکسان کردن سطح فرش آن را پرداخت مىکنند. در برخی از مراکز قالیبافی عمل پرداخت را با ماشین‌های برقی مخصوصی انجام میدهند ولی در روش سنتی با قیچی یا تیغ‌های مخصوصی عمل پرداخت انجام میشود. چنانچه پرزهای قالی پس از بافت زیاد گرفته شود، در اصطلاح فنی به این حالت «ته‌خواب» یا «خواب‌کوتاه» می‌گویند. پرداخت فرش یکی از حساس‌ترین مراحل بافندگی است سنگ زدن عمل دیگری است که هنگام پرداخت گه‌گاه بر روی فرش صورت می‌گیرد. با این کار فلس‌های الیاف پشم کاملاً صیقلی می‌شوند و رنگ‌های اضافی الیاف از بین می‌روند و فرش حالت مخملی و ابریشمی مانند پیدا می‌کند. ارتفاع پرز فرش مانند سایر مشخصات ویژة آن مانند نوع گره، تعداد پود، طول ریشه و غیره از ضابطه‌های تشخیص محل بافت فرش است و بر حسب عادت و سنت و محل بافت میزان آن متغیر است. یکی از انواع پرداخت پرز پرداخت برجسته است که با قیچیهای مخصوص (قیچی سرنخ) انجام میشود و این نوع پرداخت برجستگی‌هایی را در سطح فرش ایجاد می‌کند که معمولاً در مورد تابلوفرش کاربرد دارد و زیبایی خاصی به تابلوفرش از لحاظ بعد و طرح می‌دهد.
شیرازه (كناره‌پيچ یا گوشه‌پیچ): برای پوشاندن سرپودهای كنار فرش و نظم بخشیدن به كناره‌ها و مهار تارهای كناری فرش به كار می‌رود. انواع شیرازه عبارت‌اند از:
شیرازهبافی متصل: چند رشته نخ خامه را كه همرنگ سادهبافي و متن اصلي قالي است به هم می‌تابند و به صورت گلوله كوچكي درمي‌آورند. پس از هر نوبت پود دادن (ضخيم و نازك) گلوله را از تارهاي شيرازه عبور میدهند و همراه سرپودها به صورت لوله‌اي يا حصيري می‌پیچانند و محكم مي‌كشند و اين كار را در همۀ رج‌ها تكرار می‌کنند.
انواع شیرازهبافی متصل عبارت‌اند از:
- شیرازۀ حصیری (چندردیفه): به صورت نوار باریک در کناره‌های قالی (قالی‌های عشایری)
- شیرازۀ متوازی
- شیرازۀ متخاصم
- شیرازۀ متضاد
- شیرازۀ متقاطع
شیرازهبافی منفصل: در كناره‌پيچ منفصل پس از اتمام قالي، شيرازه‌بافي به صورت جداگانه انجام مي‌شود. لازم به ذكر است كه استحكام و كيفيت كناره‌پيچ متصل در عمل بهتر از نوع منفصل آن است.
برخی فرش‌های ایران (فارس و یلمه چهارمحال‌وبختیاری) شیرازه‌های رنگی دارند.
اگر گلیم‌بافی فرش به هر دلیل شُل شده باشد یا تشخیص داده شود كه مقاومت لازم برای حفاظت فرش را ندارد، معمولاً در انتهای ریشه‌های فرش اقدام به گره زدن می‌کنند. این امر به‌ویژه در فرش‌های كهنه كه در معرض شستشو قرار می‌گیرند بسیار حائز اهمیت است. مهم‌ترین و متداول‌ترین این گره‌ها عبارت‌اند از:
دو گره، گره نخودی، گره پنجره‌ای
irancarpet.irبافت قالی
برای بافت قالی ابزارهای متنوعی نیاز است که بسته به مناطق مختلف این ابزارها متفاوت‌اند که مهم‌ترین‌ها به شرح زیرند:
چاقوی قالیبافی: چاقوی قالیبافی وسیله‌ای است برای بریدن نخ‌های خامۀ قالیبافی در هنگام گره زدن. به دلیل این‌که نوع گره زدن در مناطق مختلف ایران به دو صورت است تغییراتی در شکل و ظاهر چاقوی قالیبافی وجود دارد تا گره زدن راحت‌تر صورت گیرد.
کاردک قالیبافی: همان چاقوی معمولی است که بیشتر در مناطقی که گره فارسی می‌زنند استفاده میشود.
قلاب قالیبافی: قلاب وسیله‌ای است مانند کارد که در انتها آن‌قدر باریک میشود که به صورت میله‌ای به طول یک تا دو سانتیمتر درمی‌آید. در انتهای این میله زائده‌ای قلاب‌مانند وجود دارد که بافندگان برای جلو آوردن تار و گره زدن خامه و بیرون کشیدن پرز از لابه‌لای تارها از آن بهره می‌گیرند.
دفتین (دفه، کرکیت، کلوزار، دستوک): دفتین وسیله‌ای فلزی و شانه‌مانند است که دسته‌ای چوبی یا فلزی دارد که برای کوبیدن گره‌های فرش پس از بافتن یک رج و نیز خواباندن پودهای ضخیم و نازک قالی از آن استفاده میشود.
قیچی قالیبافی: برای پرداخت و کوتاه کردن پرزهای بلند از قیچی استفاده میشود. قیچیهای متداول در قالیبافی را به دو نوع تقسیم می‌کنیم:
الف) قیچی فارسی (قیچی اصفهانی):این نوع قیچی بر روی هر دو تیغۀ خود لبه‌هایی دارد که ارتفاع لبه‌ها متناسب با ارتفاع پرزها در رجشمارهای مختلف تغییر می‌کند. ب) قیچی ترکی: این قیچی از لحاظ ظاهر شبیه به قیچیهای معمولی و خانگی است با این تفاوت که تیغه‌ها و دسته‌های قیچی در دو سطح متفاوت قرار دارند.
قیچی معمولی خیاطی: برخی از بافندگان از همان قیچیهای معمولی که عموماً در کارهای خانه مانند خیاطی کاربرد دارند استفاده می‌کنند.
قیچیهای برقی: در برخی مناطق، بافندگان هنگام بافت پرزهای اضافی را قیچی نمی‌کنند، بلکه فرش را کامل می‌بافند و بعد با قیچیهای برقی به طور همزمان تمام سطح فرش را قیچی می‌کنند.
شانه (قالیبافی): وسیله‌ای است که از آن برای جلوکشی گره‌های فرش و ایجاد نظم بیشتر در پشت فرش استفاده می‌کنند.
سیخ پودکشی: وسیله‌ای است برای پودکشی فرش. با راندن سیخ پودکش از میان تارها به وسیله زائدۀ قلاب‌مانند نوک آن پود را می‌گیرند و بر روی رج بافته‌شده قرار میدهند.
برپاکی، سک (سنگ) و سوزنی از جمله ابزارهایی هستند که در مناطق مختلف از آن‌ها استفاده میشود.
بافت قالی (شروع به گره‌زنی) شامل مراحل مختلفی است. پس از چله‌کشی بافت انواع قالی به شرح زیر انجام میشود:
زنجیره‌بافی: این کار باعث منظم و جفت شدن تارهای زیر و روی قالی و درخت ابتدای قالی میشود و موجب میشود که هنگام استفاده از قالی و گلیم ابتدا و انتهای فرش از هم گسیخته و پاره نشود.
گلیم‌بافی: یكی از راه‌های افزایش عمر فرش و جلوگیری از ریختن و خارج شدن گره گلیم‌بافی است که در دو سوی فرش به وسیلۀ نخ‌ها و خامه‌های رنگی و مانند پود و به صورت حصیربافت و بدون پرز روی تارها انجام میشود و معمولاً بین گلیم یک گره تزئینی برای زیبایی هرچه بیشتر فرش به کار می‌رود.
گره زدن: گره به دو دستۀ کلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
گره ترکی یا متقارن: این گره بیشتر در مناطق ترک‌نشین استفاده میشود و از محکم‌ترین گره‌ها است، چون دور دو تار چله پیچیده میشود و به‌راحتی باز نمی‌شود.
گره فارسی یا نا متقارن: این گره نیز بیشتر در مناطق فارس‌نشین کاربرد دارد، و دو نوع چپ‌گرد و راست‌گرد دارد که هر کدام خواب فرش را تغییر میدهند. گره فارسی را گره نامتقارن نیز می‌گویند، زیرا خامه دور یک تار پیچیده شده است و نسبت به تار دیگر تقارنی ندارد.
بافت و ایجاد نقش: این مرحله از کار مهم‌ترین بخش بافت قالی است و بافنده تمام مهارت، ذوق و سلیقۀ خود را در آن به نمایش می‌گذاردو گره زدن و قرار دادن خامه‌های رنگی در جای خود، ایجاد نقش‌های متنوع، پودکشی، شانه زدن و قیچی کاری پرزهای اضافی از کارهایی است که در هر رج از فرش باید بدان پرداخت.
روش‌ها و تکنیک‌های بافت
تخت‌بافت: در این شیوۀ بافت تارهای قالی به صورت موازی و تخت و بدون هیچ زاویه¬ای در بین تارهای زیر و رو در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد و فاصلۀ آن‌ها تقریباً ۵/۱ برابر قطر نخ چله است. یک گره از پشت فرش به صورت دو گره دیده میشود، فرش بافته‌شده به این روش نرم است و انعطاف زیادی دارد. بعد از یافتن یک رج پودی متناسب با قالی و به ضخامت متوسط از بین چله‌ها عبور داده میشود.
نیم لول: در این روش فاصله بین تارهای چله به اندازه قطر نخ چله بوده و تارهای زیر و رو دارای زاویه می‌باشند یک گره در پشت فرش به اندازه یک گره و نیم گره دیده میشود. در این روش از دو پود به ضخامت یکسان استفاده میشود.
لول بافت: در این شیوه بافت فاصله‌ای در بین تارهای قالی وجود ندارد و زاویه‌ای در بین تارهای زیر و رو وجود دارد در این بافته‌ها یک گره از پشت فرش به صورت یک گره کامل و تک دیده میشود و بین گره‌ها شیار وجود دارد، در این روش از دو پود که یکی کلفت و دیگری نازک است استفاده میشود.
عیوب حین بافت
در حین بافت ممکن است بر اثر بی‌دقتی یا اشتباه عیوبی بر فرش پدید آید. مهم‌ترین این عیوب شامل موارد زیر است:
بالازدگی، پایین‌زدگی، پوکی (توخالی)، پیچیدگی، ترنج داشتن، چند چین یک پود، خلوتی، دودست شدن، دورنگی، ذرتی شدن (ته‌خواب شدن)، سره داشتن، شانه داشتن (سرکجی)، شل شدن چله¬ها، کوبیدگی، کجی، کیسی، پارگی، شل‌بافی، بد قیچی بودن، غلط‌بافی
irancarpet.irچله کشی
چله‌كشی یكی از مهم‌ترین مراحل بافت فرش است. در یك بافت تمیز، نقش چله‌كش (تنه‌تاب) حرفه‌ای و مسلط را هرگز كم‌بهاتر از كار بافندۀ با صبر و حوصله آن نیست. در چله‌كشی علاوه بر مهارت استاد كار چله‌كش انتخاب مواد اولیۀ مرغوب و دار مناسب نیز حائز اهمیت فراوان است.
در قالیبافی اسکلت اصلی تار و پود است. تار (چله) نخ‌هایی است که ابتدا به صورت رشته‌های موازی روی دستگاه قالیبافی نصب میشود. این عمل را چله‌کش انجام می‌دهد. در هنگام بافت قالی بافنده پود را از لابه‌لای چله‌ها رد می‌کند. بنابراین چله‌کشی یا چله‌دوانی، سوار کردن، انداختن یا گرداندن تعداد مشخصی نخ روی دار قالی برای قالیبافی است. تمامی این مراحل توسط یک یا دو نفر چله‌کش انجام میشود. چله‌کش نخ‌ها را روی ستون‌های افقی یا بالایی و پایینی، که به اصطلاح سردار و زیردار نام دارد، می‌پیچد. چله‌کش باید به انواع نقشه تسلط داشته باشد و بتواند آن‌ها را بخواند.
چله‌کشی بر حسب محل بافت و سنت‌های بافندگی به دو شیوه تقسیم میشود:
چله‌کشی فارسی: ابتدا نخ‌های چله به دور دو میخ که روی زمین محکم شده‌اند پیچیده و سپس به دار منتقل میشود.
چله‌کشی ترکی: در این روش دو کارگر، یکی در بالا و دیگری در پایین دستگاه قالیبافی می‌نشینند و نخ گلوله‌شدۀ چله را به دو سمت پرتاب می‌کنند و آن را به طور منظم در اطراف میله‌های سردار و زیردار (دور چله) می‌پیچند. این روش با این‌که وقت بیشتری می‌گیرد ولی دقت و نظم بیشتر و نتیجه‌ای رضایت‌بخش به همراه دارد.
شرکت فرش ایران نماد هویت، اصالت، کیفیت و نوآوری در هنر-صنعت فرش دستباف ایران
