هنرهای زیبا، از طریق رسانه‌ی نقاشی، از بهترین سرنخ‌ها برای شاهکارهای فرش‌بافی است. برخی از معروف‌ترین نقاشی‌ها، فرش‌ها را در زندگی و جامعه‌ی پیرامونشان به تصویر می‌کشند. بیایید با این تابلو‌ها، به دنیای مرموز قالی‌های شرقی سفر کنیم.

مشرق زمین زادگاه بسیاری از داستان‌ها و حماسه‌های کهن است که در خاطره بشر، با افسانه‌هایی در پیوند با رمز و راز و شگفتی و جاذبه، گره خورده‌اند. فرش‌های شرقی نیز که نمادهای بسیاری را در خود جای داده، به همین اندازه سحرانگیز و گیرا هستند و قرن‌هاست در زندگی همه مردم- دارا و ندار، کاربرد داشته؛ زینت بخش قلمرو بزرگان و پادشاهان بوده و داستان‌های آن‌ها را آفریده است.

بسیاری از این قالی‌ها، ازجمله قالی بهارخسرو، خودشان از تاریخ محو شده‌اند، اما خوشبختانه روایت‌های به جا مانده از آن‌ها، داستانشان را زنده نگه داشته است. قالی‌های شرقی، مورد توجه هنرمندان هنرهای زیبا نیز قرار گرفته است و برخی از نقاشان معروف، آن‌ها را در آثارشان آورده یا از آنها الهام گرفته‌اند. به این ترتیب هنرهای زیبا، از طریق رسانه‌ی نقاشی، یکی از بهترین سرنخ‌ها را در مورد این شاهکارها ارائه می‌دهد. برخی از معروف‌ترین این آثار نه تنها فرش‌ها، بلکه زندگی و جامعه‌ی پیرامون آن‌ها را به تصویر می‌کشند.

سفری در زمان به بازار فرش‌های شرقی با آثار نقاشی

محبوبیت آنچه فرش‌های شرقی می‌نامیم، در اروپا از قرن چهاردهم به بعد در تصویرسازی نقاشی‌های اروپایی منعکس شده است. از این رو آثارهنرمندان دوره رنسانس منبع ارزشمندی برای طرح‌های قالی‌های اولیه ایرانی و عثمانی هستند. با این حال برخی از بهترین اطلاعاتی که ما در اختیار داریم از هنرمندان بعدی است. اواخر قرون وسطی و رنسانس عصر طلایی تولید و طراحی فرش محسوب می‌شود. در این زمان بود که بسیاری از طرح‌ها و نقوش سنتی به وجود آمدند. با این حال، در طول قرن هجدهم، بسیاری از مراکز قالی بافی تحت تأثیر جنگ و فتوحات قرار گرفتند.

اواخر قرن نوزدهم، علاقه دوباره به قالی‌های شرقی  و فرش‌های ایرانی افزایش یافت و بسیاری از مراکز سنتی بافندگی دوباره شروع به تولید و ایجاد طرح‌های جدید کردند.  این موضوع توجه نقاشان شرق شناس را نیز به خود جلب کرد.  فعالیت‌های دانشمندان و کلکسیونرها که از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد، به طور قابل توجهی مجموعه فرش‌های شرقی باقی مانده را افزایش داد و امکان مقایسه دقیق‌تر فرش‌های موجود با همتایان نقاشی شده آن‌ها را فراهم کرد. تحقیقات تطبیقی غربی منجر به تاریخچه فرهنگی دقیق‌تر از هنر شرقی قالی‌بافی شد. این به نوبه خود باعث تجدید و برانگیختن علاقه علمی در کشورهای مبدا آن‌ها شده است. تحقیقات تطبیقی بر اساس نقاشی‌ها و فرش‌های دوره رنسانس که در موزه‌ها و مجموعه‌ها نگهداری می‌شوند همچنان به گسترش مجموعه دانش تاریخی و فرهنگی هنری کمک می‌کند.

نقاشانی که فرش‌های ایرانی و شرقی را برازنده‌ی آثارشان می‌دیدند، اغلب در شرق مرموزسفر می‌کردند و آنچه را که می‌دیدند با جزئیات باورنکردنی ثبت می‌کردند و در این کار،  شیوه‌ها و استانداردهای سختگیرانه‌ای برای دقت در جزییات موضوعات خود داشتند. آن‌ها قالی‌ها را در موقعیت‌های مختلف موضوع خود قرار داده‌اند. یکی از فراوان‌ترین گروه‌هایی که قالی‌ها را در نقاشی‌ها به تصویر می‌کشند، بازار فرش فروشان است. تماشای این آثار ما را به سفری در دل تاریخ می‌برد و به بازارهای پر جنب و جوشی در دل زمان رهسپار می‌کند. جایی که دلت می‌خواهد میان نقوش دل‌انگیز فرش‌ها و عطر خوش ادویه‌ها گم شوی.

با ژان لئون ژروم در بازار فرش قرن نوزدهم

یکی از مشهورترین تابلوهای بازار فرش شرق شناسان توسط ژان لئون ژروم در سال ۱۸۸۷ خلق شد و “تاجر فرش” نام دارد. ژان لئون ژروم که در مدرسه هنرهای زیبا تحصیل کرده، هنرمندی پرکار و محبوب بود. او مانند دلاکروا و بسیاری از دوستان هنرمند و نویسنده‌اش سفرهای زیادی در شمال آفریقا و خاورمیانه داشت. ژان لئون ژروم با شاهکار خود، تاجر فرش، پنجره‌ای را به بازار فرش قاهره باز می‌کند، شبیه به آن چیزی که در سفر شرق خود، در سال ۱۸۸۵ تجربه کرد. او دید واضحی از اندازه و جزئیات این اثر باورنکردنی را ارائه می‌دهد. ناظر، از پشت به مناظر دقیق نگاه می‌کند. چند مرد که از لباس‌هایشان پیداست ثروتمند هستند، فرش بزرگی را که از بالکن آویزان شده است، بررسی می‌کنند. این فرش با نقش‌های گل و نقوش حیوانات تزئین شده است و فرش کوچکتر دیگری را که ممکن است قبلاً فروخته شده یا مورد علاقه خریداران نیست، تقریبا پوشانده است. روی زمین، فرش‌های بیشتری وجود دارد که یا پسندیده نشده یا قبلاً با موفقیت معامله شده‌اند، چون هیچ توجهی به آن‌ها نمی‌شود؛ تمرکز فقط روی فرش بزرگ است. مردها با زبان بدن متفاوت، به او نگاه می‌کنند. مرد ریش سفید با انگشتانش به فرش اشاره می‌کند. دو نفر از مردان دست هایشان را پشت سرشان ضربدری کرده‌اند و نشان می‌دهند که انگار تمایلی به خرید ندارند. جوان‌ترین عضو گروه به فرش نزدیک‌تر است تا آن را بهتر ببیند. کمی دورتر، مردی که ریش تیره دارد به چیزی اشاره می‌کند. در اطراف این صحنه، افراد دیگری قرار دارند که ظاهرشان گویای سطح پایین‌تری است. آنها تماشاگران یا  محافظان شخصی هستند که بدون نقش قابل توجهی در تجارت فرش‌های شرقی؛ فقط با شگفتی نگاه می‌کنند، درست مثل بیننده نقاشی.

در بازار فرش قاهره با چارلز رابرتسون

چارلز رابرتسون یکی دیگر از نقاشان مستشرق است که شیفته قالی و تاجران فرش بود. بسیاری از نقاشی‌های او بازارهای قاهره را بازسازی کردند. یکی از بهترین نمونه آثارش، «فرش‌فروش قاهره» است که در سال ۱۸۸۷ نقاشی شده است. این اثر باشکوه قطعه‌هایی از چندین نمونه خوب فرش را به ما نشان می‌دهد و توجه ما را به یک شاهکار باورنکردنی با طرحی سراسری جلب می‌کند. علاوه بر اینکه در این اثر نیز، هنرمند نقاش به ما ایده‌ای از مقیاس قطعه، متناسب با شخصیت‌های انسانی می‌دهد، فرش را به گونه‌ای به تصویر کشیده است که بافت بسیار ظریف آن را نشان می‌دهد. نکته قابل توجه دیگر، رنگ‌های سبز و ارغوانی درخشان فرش‌های سمت راست نقاشی است.

این رنگ‌ها حتی امروزه کمیاب هستند و بدست آوردنشان، نیازمند مهارت‌های باورنکردنی در رنگ‌های گیاهی طبیعی دارند.

یکی دیگر از نقاشی‌های معروف چارلز رابرتسون از «بازار فرش قاهره» را با هم می بینیم. اهمیت این اثر از این جهت است که تاجر را با نمونه‌ای معمولی از آنچه به نظر می‌رسد یک فرش روستایی است نشان می‌دهد. این فرش، که اندازه ‌اش از سایر نقاشی‌ها کوچکتر است، قالیچه‌ای  از طرح‌های عشایری-روستایی این دوره را نشان می‌دهد.  چارلز رابرتسون در نقاشی «بازار فرش، قاهره»، گستردگی و اهمیت بین‌المللی هنر فرش‌بافی در پایان قرن نوزدهم را نشان می‌دهد.  او در این اثر، نمونه‌هایی از فرش‌های برخی از نقاط جهان مربوط به اواخر قرن نوزدهم را به ثبت رسانده است. از جمله فرش متمایز قزاق که در سمت چپ تابلو آویزان شده است. همچنین می‌توان فرش بزرگ عثمانی را ، آویزان  در دورترین طاق‌نمای سمت راست دید. جز این‌ها، نمونه‌هایی از فرش‌های عشایری و روستایی که به نظر بافت ایران هستند در طول اثر قابل مشاهده است.

فائزه قادری
کارشناس ارشد فرش دستباف

فلسفه هنری جیسون سیف

هنرمند جیسون سیف در سال ۱۹۸۹ به دنیا آمد و با پدر و مادری مهاجر از تبار خاورمیانه بزرگ شد. فرش‌ها بخش مهمی از دنیای او را در مسیر بزرگ شدن تشکیل می‌دادند. نقاشی‌های هنری جیسون سیف، با الهام از فرش‌های ایرانی و با ضربه‌های قلم موی ریز بر بوم، برای ایجاد قطعاتی در مقیاس بزرگ خلق می‌شوند. قطعاتی که در برخی موارد به بزرگی و پیچیدگی نمونه‌های اصلی فرش هستند.

 نقاشی‌های جیسون از قالی‌ها به اندازه خود آن‌ها جذاب و مسحورکننده است. سیف به سنت‌ها احترام می‌گذارد اما آن‌ها را دقیقا بازسازی نمی‌کند و مایل است دید جدیدی را به دنیای سنتی فرش ایرانی بیاورد جیسون می‌گوید که هنر او هم یک فرآیند معنوی و هم یک جور مدیتیشن است.  او اغلب متوجه می‌شود که ساعت‌های طولانی بدون اینکه قلم خود را بلند کند یا استراحت کند، کار می‌کند. سیف هندسه و طرح‌های پیچیده را آرامش بخش می‌داند. جیسون به دلیل تاریخچه غنی فرش و معنای نمادها و تصاویر فرش‌های سنتی به سمت فرش‌های ایرانی گرایش پیدا کرد.

سیف مجذوب نحوه ارتباط نمادها و نقوش روی قالی‌های عتیقه با یک قبیله یا منطقه جغرافیایی خاص بود. این ارتباط با کار عشایر کوچ نشین، او را به خود مردم هم پیوند می‌دهد. نمادهای موجود در قالی‌ها پیوندهایی را بین قبایل و مناطق مختلف ایجاد می‌کنند. این راهی برای گرد هم آوردن افراد با پیشینه‌ها و فرهنگ‌های مختلف از طریق یک رسانه جهانی است.  این همان چیزی است که هنرمند جیسون سیف سعی می‌کند در آثار هنری خود از فرش‌ها نقاشی دستی ایجاد کند: حس ارتباطی که مردم را به هم نزدیک می‌کند.

الهام از فرش‌های سنتی و ابداع با احساسات

هنرمند جیسون سیف ادعا می‌کند که مجذوب فرش‌های سنتی است، اما وقتی در حال خلق فرش است، سعی می‌کند با احساسات خود ارتباط برقرار کند و آن‌ها را وارد کار کند. رنگ‌ها و نقش‌ها به سبک سنتی خلق شده‌اند، اما ابداع ذهن او و حالت احساسات او در زمان خلق قطعه دخیل است. او به روش خود، می‌تواند وضعیت ذهنی کنونی خود را با سنت‌های گذشته ترکیب کند.

فرآیند خلاقانه‌ای که جیسون سیف برای خلق فرش‌های هنری خود استفاده می‌کند، الگوهای سنتی فرش‌بافی را به دنیای مدرن متصل می‌کند. نقاشی‌های او از قالی‌ها به اندازه خود فرش‌ها جذاب و مسحورکننده است.  سیف به سنت‌ها احترام می‌گذارد اما آن‌ها را دقیقا بازسازی نمی‌کند و مایل است دید جدیدی را به دنیای سنتی فرش ایرانی بیاورد.

نگاهی اجمالی به هنر سنتی و نگاهی نادر به دنیای درونی هنرمند

جیسون می‌گوید که می‌تواند با نقاشی‌هایش به گذشته نگاه کند و جدول زمانی احساسات و رشد عاطفی خود را در طول زمان ببیند. آثار او نگاهی اجمالی به هنر سنتی و نگاهی نادر به دنیای درونی هنرمند است. بخشی از خودش و آنچه در آن زمان احساس می‌کرد در هر قطعه گنجانده شده است.

آثار هنری جیسون سیف زبانی از شکل و رنگ است که از سنت باستانی الهام گرفته شده است. هم بازتاب و هم امتداد هنر قالی‌بافی است. بسیاری از نقاشی‌های جیسون بیننده را به یاد گذر زمان می‌اندازد. طرح‌های فرش‌ها از روشن و پر جنب و جوش تا تیره و فرسوده متغیر است.

نگاه اجمالی او به دنیای فرش‌های سنتی ایرانی، دیدگاه جدیدی را ارائه می‌دهد که اوج احساس و سنت است. مهمتر از همه، آن‌ها هنر فرش‌بافی ایرانی را وارد دنیای هنرهای زیبا می‌کنند و به آن چشم‌اندازی جدید و تازه می‌بخشند که باعث می‌شود این هنر برای نسل‌های بیشتری مورد قدردانی و توجه قرار گیرد.

---

---

نوشته: اومری شوارتز
ترجمه: فائزه قادری

---

[۱] JASON SEIFE

فرش توانایی حرکت بین گذشته و حال و دنیای شرق و غرب را دارد. فرش‌ها در زمان‌ها، فرهنگ‌ها و باورها سفر می‌کنند و از ترکیب محبوبیت خود با آرزوی بشر، داستان خارق‌العاده “فرش پرنده” را می‌سازد و مرز «افسانه» و «واقعیت» را محو می‌کند.

---

فرش‌های جادویی هنوز در فرهنگ عامه زنده هستند. فرش‌های جادویی را به شکل‌های مختلف می‌توان در ادبیات مدرن، داستان‌های کودکان، فیلم‌ها و بازی‌های ویدیویی، نقاشی‌های رنسانس و چیدمان‌های معاصر یافت. داستان‌ها  هر یک به نوعی خاصیت جادویی به فرش بخشیده‌اند. از جمله کتاب “ققنوس و فرش” که یک رمان فانتزی برای کودکان نوشته‌ی ادیت نسبیت  است. مادر داستان، برای بچه‌ها یک فرش جدید می‌خرد تا آن را جایگزین فرش مهد کودکی کنند که در آتش‌سوزی تصادفی از بین برده‌اند. بچه‌ها تخم مرغی را در فرش پیدا می‌کنند که به ققنوس سخنگو تبدیل می‌شود. ققنوس توضیح می‌دهد که فرش یک فرش جادویی است و روزی سه آرزو را برآورده می‌کند. این پنج کودک به ماجراجویی‌های زیادی می‌پردازند و در نهایت فرش جادویی آنها فرسوده می‌شود.

---

فرش‌های جادویی را به شکل‌های مختلف می‌توان در ادبیات مدرن، داستان‌های کودکان، فیلم‌ها و بازی‌های ویدیویی، نقاشی‌های رنسانس و چیدمان‌های معاصر یافت اما فرش‌های جادویی اغلب در ارتباط با پرنده در داستان‌های ملل مختلف روایت شده است. در فرهنگ عامه، فرش افسانه‌ای پرنده، مرکبی است متعلق به قهرمانان که آن‌ها را به سرعت از جایی به جای دیگر می‌رساند. به لطف علاءالدین- انیمیشن محبوب دیزنی،  همه ما با فرش‌های جادویی و توانایی آنها در پرواز بی صدا در حالی که دو شخصیت اصلی، آهنگ می‌خوانند و عاشق می‌شوند، آشنا هستیم. اما فرش پرنده اختراع دیزنی نیست. فرش پرنده بخشی جدایی ناپذیر از داستان‌های جهان شرق است و در متون باستانی یهودی، در داستان سندباد و هزار و یک شب شهرزاد و بعدها در داستان آشنای علاءالدین والت دیزنی ظاهر می‌شود.

برخی شواهد نشان می دهد که اولین داستان‌های فرش پرنده از ایران بیرون آمده است. عمراین داستان‌ها ممکن است به دوران باستان برسد. ایران همواره به فرش و منسوجاتش مشهور بود. فرش دستباف ایرانی، هنوز هم کالایی لوکس، بسیار ارزشمند و گران قیمت است

---

هزار و یک شب

فرش پرنده در چندین متون باستانی از مجموعه داستان‌های عامیانه خاورمیانه ظاهر شده است، اما قابل توجه ترین آنها هزار و یک شب است. این مجموعه در طول قرن‌ها جمع آوری شده و شامل داستان‌هایی از عربستان باستان، شمال آفریقا، ترکیه، یونان، ایران، هند و حتی داستان‌های یهودی است. داستان‌های عامیانه مختلف با استفاده از روایت‌ها به هم بافته می‌شوند. در هزار و یک شب، به این صورت است که همه داستان‌ها توسط شهرزاد- عروس باهوش، برای حاکم قدرتمندی به نام شهریار تعریف می شود.

شهرزاده و قصه‌های وسوسه انگیزش

شهریار عادت داشت با باکره‌ای زیبا و جوان ازدواج کند و صبح روز بعد او را به قتل برساند. نوبت شهرزاد که شد، نقشه‌ای داشت. در شب عروسی‌شان، شهرزاده برای شهریار داستان هیجان‌انگیزی تعریف کرد، اما آن را به پایان نرساند و در پاسخ التماس شهریار برای شنیدن، به سادگی به او گفت که دفعه بعد داستان را ادامه خواهد داد و به این ترتیب مرگ او به تعویق افتاد. او هزار و یک شب قصه گفتن  را ادامه داد… در نهایت شهریار آنقدر عاشق شهرزاد بود که نتوانست او را بکشد.

 شهرزاد از فرش‌های پرنده جادویی صحبت کرد

شهرزاد در حکایت هایش به شگفتی‌های جادویی فرش‌های پرنده اشاره کرد. فرش پرنده راهی بود برای قهرمان داستان که می‌توانست به سرعت و بی‌صدا، از جایی به جای دیگر سفر کند، بدون اینکه دیده یا شنیده شود. به گفته محققان، افسانه‌ فرش‌های پرنده به قرن نهم باز می‌گردد.

---

 فرش‌های پرنده از مرکب قهرمان تا سلاح جنگی

فرش‌های جادویی جدا از اینکه وسیله‌ای برای حمل‌ونقل هستند، به‌عنوان سلاح‌های جنگی نیز به تصویر کشیده شده‌اند. از جمله داستان‌های حاکمانی که فرش پرنده داشتند می‌توان به شاهان اشکانی و ساسانی- فراتس و شاپور اول، اشاره کرد.

در یک داستان، فرش پرنده از قرن دوم قبل از میلاد است. گفته می‌شود که در سال ۱۳۰ قبل از میلاد، پادشاه اشکانی به نام فراتس دوم[i]، درگیر جنگ با آنتیوخوس هفتم[ii]، حاکم امپراتوری سلوکی بوده است. در طی یک نبرد، فراتس از ارتفاعات کوه‌های زاگرس بر روی فرش یا پارچه‌ای برای مقابله با دشمن خود به پرواز درآمد او از آن ارتفاع بلند بر آنتیوخوس و سپاهش آتش بارید. پس از اینکه فراتس پیروزی خود را تضمین کرد، به سرزمین خود بازگشت و بر روی فرش جادویی خود درست بالای سر رعایا که میزبان یک جشن پیروزی باشکوه بودند شناور بود.

در یک گروگان‌گیری از فرش جادویی استفاده شد

در افسانه‌ای در قرن سوم میلادی، شاپور، فرمانروای امپراتوری ساسانی، از فرش پرنده جادویی برای ورود به اردوگاه ارتش روم استفاده کرد و به اندازه‌ای بلند پرواز کرد که نگهبانان او را ندیدند. او به چادر امپراتور خفته والرین خزید. او از فرش پرنده برای ربودن والرین امپراتور روم استفاده کرده و او را به گروگان گرفت. دستگیری والرین توسط شاپور، یک رویداد واقعی تاریخی بود، اما پس از شکست والرین در نبرد ادسا در سال ۲۶۰ رخ داد و هیچ فرش پرنده‌ای در کار نبود

---

پادشاه سلیمان، ملکه سبا و فرش جادویی

اسحاق بن شریرا، محقق یهودی، در مورد شاه سلیمان و فرش‌های پرنده جادویی نوشته است. بن شریرا ادعا می‌کند که نوشته‌های علمی خود را بر اساس دو متن باستانی استوار کرده است که مدت‌هاست گم شده‌اند. او مدعی شده است که ملکه سبا به یک کیمیاگر سلطنتی دستور داد تا برای او فرش پرنده بسازد. او خاطرنشان کرد که کیمیاگر سال‌ها صرف تکمیل هنر خود در بافتن فرش‌های پرنده کرده است و راز پرواز در فرآیند مرگ است، نه در فرآیند بافندگی. فرشی که او برای ملکه سبا ساخت، بزرگترین و زیباترین فرشی بود که تا به حال ساخته بود. فرشی بافته شده از ابریشم سبز که تار و پود‌ نقره و طلا در آن به کار رفته بود و حتی با سنگ‌های قیمتی تزئین شده بود.

---

پادشاه هدیه گرانقیمت ملکه سبا را رد کرد

وقتی فرش جادویی کامل شد، ملکه سبا آن را به نشانه عشق به پادشاه سلیمان برای او فرستاد. سلیمان آن را درست در وسط ساخت معبد بزرگ اورشلیم دریافت کرد، بنابراین آنقدر مشغول بود که نمی‌توانست توقف کند و این هدیه را تحسین کند و آن را به دربار سپرد. وقتی به ملکه سبا خبر رسید که پادشاه هدیه او را کنار گذاشته است، دلش شکست و عهد کرد که دیگر هرگز یک فرش جادویی برای کسی نسازد. بدون حمایت سلطنتی او، کیمیاگر نمی‌توانست به ساخت فرش‌های پرنده ادامه دهد و پس از مرگ، راز فرش پرنده را با خود به گور برد.

---

پادشاه سلیمان فرش پرنده دیگری را به دست آورد

روایت دیگری از داستان سلیمان می‌گوید که پادشاه فرش جادویی‌اش را از خدا دریافت کرده است.

در قرآن کريم آمده است: “و برای سليمان باد را مسخر کرديم که صبحگاهان مسير يک ماه را مي پيمود و عصرگاهان مسير يک ماه را و چشمه مس (مذاب) را برای او روان ساختيم و گروهي از جن پيش روی او به اذن پروردگار کار مي‌کردند.” (سوره سبا، آيه ۱۲)

در روایتی آمده است: «هنگامی که خداوند سلیمان را بر هر آفریده‌ای به پادشاهی گمارد، فرشی بزرگ به طول شصت فرسنگ و عرض شصت فرسنگ به او عطا کرد که از ابریشم سبز رنگ، آمیخته با طلای ناب، و مزین به تزیینات بود. وقتی سلیمان بر فرش نشست، باد او را گرفت. آنقدر سریع در هوا حرکت کرد که در دمشق صبحانه خورد و در سرزمین ماد شام خورد. باد از دستورات سلیمان پیروی کرد و اطمینان حاصل کرد که فرش به مقصد مناسب خواهد رفت. روزی سلیمان از عظمت و خرد خود مملو از غرور شد و به مجازات آن باد فرش را تکان داد و ۴۰۰۰۰ مرد را به زمین انداخت. چنانچه خداوند می فرماید :”باد را برای سلیمان مسخر كردیم صبحگاهان تا موقع ظهر مسافت یك ماه می‌پیمود و بعد از ظهرها نیز مسافت یك ماه را”«سوره سبأ آیه ۱۲» در بسیاری از اشعار و متون فارسی به این موضوع اشاره شده است:

باد بر تخت سليمان رفت کژ       پس سليمان گفت: بادا کژ مغژ

باد هم گفت ای سليمان کژ مرو   ور روی کژ از کژم خشمين مشو

(مولانا، مثنوی معنوی، دفتر چهارم)

---

برگرفته از نوشته: کارن هریس
تالیف و ترجمه:  فائزه قادری

---

[i] فرهاد دوم (Frahāt پارتی:) به لاتین: Phraates II) ششمین اشک از شاهنشاهی اشکانی است (۱۳۲ پ. م – ۱۲۷ پ. م)
[ii] پادشاه سلوکی میان سال‌های ۱۳۸-۱۳۹ (پیش از میلاد) بود