حمید کارگر

---

شرکت سهامی فرش ایران به عنوان دیرپاترین نهاد در هنر- صنعت فرش دستباف این سرزمین، گنجینه ای از خاطرات و تجربه ها را با خود به یادگار دارد که کنکاش در آنها سرشار از آموزه هایی برای امروز خواهد بود.
یکی از این یادگارها، صورت جلسه های تنظیم شده در این شرکت است که بازخوانی آنها خالی از لطف نیست و بر آنیم تا با تورقی در این سطور، اندوخته ای برای امروزمان بیابیم.

«صورت مجلس شرکت سهامی فرش ایران در یوم یکشنبه هجدهم بهمن ۱۳۱۴
جلسه با حضور آقایان کورس، نوذری، کاشف هیئت مدیره و مسیو هیلد براند مدیرعامل شرکت در ساعت ده در بانک فلاحتی و صنعتی تشکیل گردید.»

در این جلسه موارد متعددی در دستور کار قرار داشته است که یکی از آنها مشخص کردن شرح وظایف مامور اعزامی شرکت به خارج از کشور است. در صورتجلسه در این زمینه چنین آمده است:

“مراسله که بعنوان آقای قزوینی مامور اعزامی شرکت بخارجه تحت نمره ۲ نوشته شده بود از طرف هیئت مدیره و مدیرعامل امضا و به آقای قزوینی تسلیم گردید….”

و در ادامه آنچه را که به وی تسلیم شده بود آورده اند:

“آقای مرتضی قزوینی مستشار تجارتی بانک فلاحتی و صنعتی ایران- شرکت سهامی در جواب مراسله ۳۹ مورخ ۱۳/۱۱/۱۴ شما اشعار میدارد در مورد وظایفی که از طرف این شرکت بشما محول است و تقاضای تصریح آن را مینماید لزوماً خاطرنشان مینماید که حدود وظایف مربوطه بطور فهرست عبارت از
الف- بوسائل مقتضیه از قبیل اطاقهای تجارت و موسسات تجارتی که وارد در امر فرش هستند و غیره دقیقاً مقررات و نظامات و تضییقات و بالجمله کلیه اشکالات و تحدیداتی برای ورود فرش و ترانزیت قالی ایران قائل شده اند بدست آورده و با مقایسه بوضعیت سنوات قبل از محدودیتها بنسبت مابین واردات آن ممالک بایران و همچنین صادرات ایران بان ممالک با اعمال نظر خود در ترفیع یا تقلیل آنها راپرت جامع منفرداً نسبت به هر مملکت تنظیم و سریعاً ارسال دارید.”

این عبارات و شرح وظیفه را نه یک بار که چندباره باید خواند و در نظر آورد. گویی در نبود تشکیلات امروزینی همچون سازمان توسعه تجارت ایران و یا رایزنان بازرگانی ایران در دیگر کشورها، به خوبی بخشی از ماموریت چنین نهاد و افرادی برای مامور اعزامی شرکت فهرست شده است تا با هوشمندی نه تنها همه قوانین و مقررات حقوقی، بانکی و گمرکی بازارهای هدف را ارزیابی کند، بلکه محدودیت ها و کاستی های آنان را نیز بسنجد و حتی در گامی بالاتر تراز تجاری ایران با کشورهای هدف مورد ارزیابی قرار گیرد و باز در پله ای فراتر نه تنها وضعیت موجود گزارش شود بلکه پیشنهادهای مامور اعزامی نیز برای هر کشور به طور جداگانه خواسته شده است.

“ب- صورت جامعی از کلیه فروشندگان قالی در هر مملکت با قید اینکه هریک از آنها تا چه اندازه در بازار حمل موثر و توانایی مالی دارند تهیه و ارسال نمائید.”

ضرورت ایجاد بانک اطلاعاتی فروشندگان فرش ایران در هر کشور مورد توجه بوده است. آن هم نه در حد یک فهرست کمی بلکه بانکی کیفی که وزن و توان هر یک از ارکان زنجیره توزیع فرش ایران در دیگر کشورها را مدنظر دارد. کاستی بزرگی که امروز هم پس از گذشت ۸ دهه از آن روزگار محسوس و ملموس است.

“ج- سلیقه و ذوق مشتریان هر محل را با قید اندازه و رنگ و پشم و جنس و نقشه بدست آورده و مشروحاً راپرت نمائید.”

به هنگام نوشتن این نامه هنوز یک سال بیشتر از تاسیس شرکت سهامی فرش ایران نگذشته و با این حال ضرورت توجه به سلیقه مشتریان بر متولیان این حوزه آشکار بوده است. باور به این نکته که سلیقه و ذوق مصرف کنندگان فرش ایرانی از محلی به محل دیگر متفاوت است و در نظر گرفتن شاخصه هایی همچون جنس، اندازه، طرح و رنگ که امروز هم پس از گذشت ۸ دهه جاری و ساری هستند.

“د- با کسب اطلاع از پروپاگاندایی که معمولاً فروشندگان هر محل و مخصوصاً لندن و نیویورک راجع بقالی ایران و سایر ممالک مینمایند نظریه خود را تحقیقاً راجع بتوسعه پروپاگاندای مفروضه و وسائل مختلفه بشرکت بنویسید.”

تبلیغات، رکنی انکارناپذیر در توسعه و بهبود فرایند فروش در هر شرکتی است و هوشمندی در انتخاب وسیله و شیوه مناسب تبلیغاتی بایسته ای ارزشمند در این وادی است که در بدو تأسیس مورد توجه هیأت مدیره شرکت سهامی فرش ایران بوده است.
از این روست که از مامور اعزامی خود خواسته اند تبلیغات کنونی فروشندگان فرش در بازارهای هدف را بررسی کند (نه تنها تبلیغ فرش ایران بلکه تبلیغات فرش رقبا را نیز) و آنگاه نظر پیشنهادی خود را برای بسط تبلیغات و ابزار مناسب آن ارایه کند.

“ه- در هریک از مراکز فروش قالی ایران با در نظر گرفتن وضعیت فروش و فروشندگان و با مذاکره با متمکنین آنها جدیت نمائید که حتی المقدور شرکت با اتحادیه مرکب از کلیه فروشندگان محلی تشکیل گردد که با مقدار مهمی فرش باب آنملک از شرکت خریداری یا بشرکت سفارش دهند. ضمناً ازدیاد فرش سالیانه را بوسائل مقتضیه و مخصوصاً پروپاگاندای واسعه تامین نمائید. البته تصدیق دارید که اسامی تشکیلات فروش شرکت در خارجه روی اصل فوق میباشد که حتی المقدور باید مساعی جمیله برای حصول باینمنظور مبذول گردد.”

گردآوردن فروشندگان محلی در بازارهای هدف، رسیدن به هماهنگی و وحدت در کسب و کار در حوزه فرش، خرید و یا سفارش فرش مناسب سلیقه بازار هدف، تأکید دیگرباره بر تبلیغات گسترده برای دستیابی به کامیابی و همه اینها در مسیر گسترش فعالیت و فروش برون مرزی از لا به لای این سطور هویداست.

“و- در مذاکره برای تشکیل شرکتها و اتحادیه ها که فوقاً اشعار گردید جدیت نمائید که بوسیله تشکیلات مزبور ترویج قالی ایران حتی المقدور در تمام نقاط هر مملکت و مخصوصاً در آمریک تامین گردد و در صورتیکه صلاح باشد مسافرتی بنقاط مهم آمریک از قبیل شیکاگو و فیلادلفیا و تیرانجلس و ممالک امریکای شمالی و جنوبی بنمائید.
بدیهی است نکات و جزئیات دیگر را که ممکن است در هر محلی ضمن مطالبات جلب نظر شما بنماید راپرتاً اطلاع خواهید داد.
شرکت سهامی فرش ایران”

چنان که پیداست ارج نهادن به تشکل ها و تشکیل اتحادیه ها هدفی ویژه را نیز دنبال می کرده که همانا ترویج قالی ایرانی است.

---

حمید کارگر/ دکترا علوم ارتباطات

---

اندیشمندان حوزه مدیریت، یکی از مهم‌ترین وظایف هر مدیر را «نظارت و کنترل» دانسته‌اند. راهکاری که به حفظ نظام یک سازمان کمک می‌کند و عبارت است از سنجش دائمی و اصلاح عملکرد سازمان برای اطمینان یافتن از کامیابی در رسیدن به اهداف.از طریق فرآیند «نظارت»، حداکثر کارآیی و اثربخشی در منابع و فعالیت‌ها در راستای اهداف سازمان حاصل می‌شود و در صورت بی‌توجهی به این مهم، سایر وظایف مدیریت همچون برنامه ریزی، سازماندهی و هدایت، ضمانتی برای اجرای بهینه نخواهند داشت.

نزدیک به هشتاد سال قبل، هیات‌مدیره شرکت سهامی فرش ایران با باور به لزوم توجه به مقوله نظارت و بازرسی در فرآیند تولید فرش دستباف، با ادبیات آن روزگار بر ایجاد «دایره‌تفتیش» پای فشرده‌اند که خواندن مذاکرات و مصوبات آنان خالی از لطف نیست.
در صورتجلسه هیات‌مدیره شرکت سهامی فرش ایران در ۱۳ تیرماه سال ۱۳۱۵ در ترسیم طرز مشی شرکت، بخشی به مقوله «تفتیش» اختصاص یافته و چنین مکتوب شده است:

آقای کاشف شرحی مبنی بر لزوم داشتن یک اداره تفتیش برای نظارت در بافت و نقشه و رنگ آمیزی به وسیله اشخاص متخصص و فنی اظهار فرمودند که رییس دایره تفتیش تحت نظر هیات‌مدیره امور مربوطه را اداره نماید و راپورت عملیات را به هیات‌مدیره بدهند.

آقای هیلد براند این اداره تفتیش را فعلا لازم ندانستند موقع توسعه کارهای شرکت لازم دانستند. آقای کاشف مجددا این مساله را توصیه کردند. به اتفاق آرا پیشنهاد آقای کاشف پس از یک سلسله مذاکرات به شرح ذیل تصویب گردید:

نظر به اینکه کلیه موسسات شرکت اعم از خرید و تهیه مصالح و رنگرزی و بافت و فرش‌شویی و پشم‌شویی و اجرای قرارداد و تادیه مزد و وسایل کارگران محتاج به نظارت کاملی است لذا شرکت اداره به نام اداره تفتیش تحت ریاست یکی از اعضای هیات‌مدیره و در مواقع لازم مفتش خبره و بصیر انتخاب و به نظارت امور مربوط به شرکت خود خواهد گمارد.

رییس اداره تفتیش از هیات‌مدیره شرکت خواهد بود و راپورت‌های خود را مستقیما به هیات‌مدیره و بعد آن را به اداره مرکزی شرکت خواهد داد.

شرکت از دولت تمنا خواهد کرد که حین‌اللزوم برای تسهیل در امر تفتیش از مامورین دولت استفاده نماید. برای تمییز فرش‌هایی که مطابق دستور و مقررات شرکت تهیه می‌شود و همچنین برای بعضی از قالی‌های ایران از قالی‌های سایر ممالک شرکت علامت خاصی را انتخاب و در قالی تعبیه خواهد نمود که حتی‌المقدور قابل تقلید نباشد.

شرکت علامت مزبور را در ایران و در کلیه مراکز عمل قالی فروشی به ثبت خواهد رسانید.»