رنگرزی

رنگرزی یا صبّاغی فرش به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن پشم و ابریشم در محلولی، که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی است، رنگ‌آمیزی می‌شود و مولکول‌های رنگ با دوامی نسبی با مولکول‌های الیاف پیوند محکمی برقرار می‌کنند.
ماده رنگزا به همۀ مواد طبیعی و شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف را داشته باشند اطلاق می‌شود. رنگ الیاف رنگرزی‌شده باید ثبات داشته باشد و در مقابل سایش، شستشوی شیمیایی، نور خورشید، حرارت، رطوبت، گرد و خاک و … یکنواخت و با حداکثر مقاومت باشد. از سوی دیگر، هم بایستی در عمق الياف نساجي پخش شود و تنها روي سطح آن قرار نگيرد.
رنگزاها به دو دسته طبیعی و شیمیایی تقسیم می‌شوند، و گروه سوم با ترکیب رنگ‌های طبیعی و شیمیایی ساخته می‌شود.
مواد رنگزای طبیعی استفاده‌شده در فرایند رنگرزی ریشۀ طبیعی دارند و با توجه به منبع استخراج آن‌ها در سه گروه زیر قرار می‌گیرند:
۱- آن‌هایی که از مواد معدنی به دست می‌آیند، مثل خاک سرخ؛
۲- مواد رنگی به دست آمده از جانوران، مانند قرمزدانه و صدف فرفری؛
۳- رنگدانه‌های به دست آمده از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات.

مهم‌ترین انواع رنگ‌های سنتی و طبیعی قالی ایران عبارت‌اند از: اسپرک (زرد)، روناس (قرمز و قهوه‌ای)، قرمزدانه (قرمز)، نیل (آبی)، بَقَم (بنفش)، زعفران (زرد)، زردچوبه (زرد)، کاه (زرد)، گندل (زرد)، پوست گردو (خاکستر تا مشکی)، مازو (فیلی و موشی)، برگ مو (چمنی و لیمویی)، وسمه (آبی)، آلبالو (قرمز)، توت قرمز (قرمز)، صدف ارغوان (قرمز)، گلسنگ (قرمز)، هلیله (قهوه‌ای)، حنا (نارنجی و قهوه‌ای)، جفت (شتری)، سماق (خرمایی تا قهوه‌ای)، پوست انار (زرد تیره)، بزغنچ (خاکستری تا مشکی).
پیشرفت‌های صنعتی و تغییر نظام تولید، همین‌طور مشکلات تهیه و گاه مقرون به صرفه نبودن رنگ‌های گیاهی و حیوانی محققان را بر آن داشت تا دست به تهیۀ ترکیبات جدیدی از مواد شیمیایی و تولید رنگ از آن‌ها بزنند.