تا پای پاتیل نیایید، استادکار رنگرزی نخواهید شد

به گزارش روابط عمومی شرکت سهامی فرش ایران مجله کارپت پلاس (ماهنامه اینترنتی فرش دست‌باف) در شماره چهاردهم خود گفت‌وگوی مفصلی با مجید جلالی، پیشکسوت رنگرزی شرکت سهامی فرش ایران انجام داده است که در ادامه شرح این گفت‌وگو را می‌خوانید. شماره ۱۴ مجله اینترنتی کارپت پلاس آذر‌ماه ۱۳۹۹ در ۴۰ صفحه به سردبیری مریم طاهری تفرشی تهیه و منتشر شده است.

لطفاً قسمت پشم‌شویی کارخانه‌های کرج را کاملاً برای ما شرح دهید و بفرمایید عملکرد آن چگونه است؟

پشم‌ها وقتی وارد کارخانه می‌شوند به قسمت سورت می‌رود. سورتینگ به‌صورت دستی انجام می‌پذیرد و قسمت‌های مختلف پشــم و رنگ‌های مختلف آن جداسازی می‌شود. هر رنگی می‌شود یک پارتی کار و به مکان جدا برده می‌شود. سپس به‌ ترتیب شست‌وشو شروع می‌شود. مثلاً شنبه اولین پارتی را شروع می‌کنند. اول پشم‌های سفید شسته می‌شود. یکشنبه و دوشنبه پشــم رنگ شکری که کمی به زردی می‌زند شســته می‌شود. روز سه‌شنبه و چهارشنبه هم رنگ‌های الوان. پنج‌شنبه پشم‌هایی که سیاهی دارند شسته می‌شود. این روش به این دلیل اجرا می‌شود که آب تمیزی که در اولین روز شست‌وشو وارد دستگاه می‌شود اسراف نشود و در ضمن پشم‌ها نیز به ترتیب شسته شوند.

به نظر شما بهتر نیست که این پشم‌ها درهمان مکان اول که چیده می‌شود سورت شود. چون اینجا روی‌هم انباشته می‌شود و تمیز و کثیف با هم قاطی می‌شوند کار دشوارتر نیست؟

درست است که کار سخت‌تر می‌شود؛ اما در آن مناطق این امکانات را نداریم‌. آنجا فقط پشم‌چین‌ها کار را انجام می‌دهند. همه را با هم جمع می‌کنند و می‌فرستند اینجا. کارگرهای خبره هستند کــه آن‌ها را جداسازی می‌کنند. البته اکنون این قسمت کارخانه هم به‌صورت پمیانکاری کار می‌کند.

لطفاً روش شست‌وشوی پشم را توضیح دهید؟

همان‌طور که می‌بینید زیر این دستگاه بزرگ شست‌وشو، یک سینی وجود دارد. وقتی پشم‌ها وارد دستگاه می‌شوند و در آب غوطه‌ور می‌شوند و شست‌وشو می‌شوند. توسط غلتک آبگیری می‌شود و آب‌ها در داخل سینی ریخته می‌شود. آب آن سیر کوله می‌شود و دوباره به دستگاه برمی‌گردد تا در مصرف آب هم صرفه‌جویی شود.

کلاً پشم‌شویی از قسمت حلاجی شروع می‌شود که دستگاهی داریم‌ که پشم را باز می‌کند. آن قسمت حلاجی اســت. پس‌ازآن وارد حوضچه اول می‌شود. این دســتگاه پنج حوضچه دارد. حوضچه اول قســمت عرق‌گیری اســت. الیــاف وارد حوضچه می‌شود و با آب گرم عرق‌گیری می‌شود. به حوضچه دوم و ســوم وارد می‌شود که این حوضچه‌ها مایع صابون دارد و الیاف آغشته به آن می‌شود. طی دو مرحله شست‌وشو می‌شود. حوضچه چهارم و پنجم مرحله آبکشی است. الیاف وقتی این پنج حوضچه را طی می‌کنند. دیگر بوی پشم و بوی بد آمونیاک را حس نمی‌کنید و کاملاً شسته می‌شود و تمام عرق و چربی آن کاملاً گرفته شده است.

بعدازاین پنج مرحله شست‌وشو به‌وسیله بخار گرما تولید می‌کند. پشم شسته شده روی این ریل‌ها خشک می‌شود. طی مراحل کاملاً خشک می‌شود. قسمت خشک‌کن از سه قسمت تشکیل‌ شده که هر قسمت حدود ۵ دقیقه طول می‌کشد. الیاف داخل این سینی‌ها به جلو می‌آید و در قســمت بعدی یک پروانه‌ای وجود دارد که پشم‌ها را پشت‌ورو می‌کند و برای قسمت بعدی می‌فرستد. در قسمت دوم هــم باز این حرکت انجام می‌پذیرد. همین‌طور در قسمت سوم هم این کار تکرار می‌شود تا مرحله آخر که کاملاً خشک می‌شود. در این قسمت آخر دیگر پشم‌ها اصلاً نه بوی بدی دارند و نه رطوبتی دارند. پس‌ازآن به مرحله عدل‌بندی می‌روند.

این دستگاه‌های شست‌وشو همان دستگاه‌های قدیمی هستند؟

بله. این همان دستگاه‌های اولیه است که خریداری ‌شده است. این دستگاه مال شرکت جمیز آدامز آمریکایی است و در سال ۱۳۳۵ به اینجا آورده شده و نصب شده است. از همان سال هم تاکنون دارد کار می‌کند. البته دستگاه‌های جدید و به‌روز آمده و در خارج دارد کار می‌کند؛ اما این دستگاه باوجوداینکه حدود ۸۰ سال است کار می‌کند، یکی از بهترین دستگاه‌ها در منطقه است و بهترین شست‌وشوها را دارد.

این دستگاه در هر مرحله چند تن را شست‌وشو می‌دهد؟

در یک شیفت دوازده‌ساعته روزانه ۸ تن را می‌تواند شست‌وشو دهد.

 این آب شست‌وشو کجا می‌رود و آیا مجدد استفاده می‌شود؟

بله این آب‌ها می‌رود قسمت تصفیه و پس‌ازآن برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود.

بفرمایید پشم‌ها پس از شست‌وشو چه می‌شوند؟

پشم‌ها پس از شست‌وشو به سمت دستگاه عدل‌بندی می‌روند. دستگاه عدل‌بندی هم دستگاهی اســت که همان موقع توسط همان شرکت آمریکایی وارد و نصب و راه‌اندازی شد. این دستگاه حدود ۴ متر داخل زمین کار گذاشــته شده است. پشم‌های شسته و خشک شده را داخــل این محوطــه می‌ریزند. توسط دستگاه پرس و فشار حجم آن را کم می‌کنند. تا حدی که کاملاً فشرده و پرس می‌شود و به‌وسیله زنجیرهای کناری آن بالا می‌آید و با گونی پوشانده می‌شود. دورش عدل‌بندی می‌شود و از دستگاه خارج می‌شود. پس‌ازآن پشم به کارخانه‌های ریسندگی می‌رود یا اگر سفارش تجار باشد همان به‌صورت عدل به آن‌ها تحویل می‌شود.

 آیا صادرات پشم شسته شده هم دارید؟

شرکت فرش صادرات ندارد؛ اما ممکن است تجار که سفارش شست‌وشو و عدل بندی می‌دهند خودشان صادرات داشته باشند.

این پشم‌ها متعلق به چــه منطقه‌ای است و آیا پشم‌های هر منطقه جداگانه شست‌وشو و عدل‌بندی می‌شوند؟

بله کاملاً جداگانه است؛ مثلاً اگر پشم از ایلام یا کرمانشاه یا سیرجان می‌آید به‌صورت جداگانه شست‌وشو و بسته‌بندی می‌شود. بعد از عدل‌بندی هم روی آن نوشته می‌شود که پشــم ســفید ۲ ایلام (سفید درجه ۲ ایلام).

این ساختمان‌های باعظمت آیا از اول برای کارخانه‌های شرکت فرش درست شده است؟

خیر، این ساختمان‌ها در سال ۱۳۲۷ اولین ساختمان‌های بتونی کرج بود که توسط آلمانی‌ها به‌صورت مجموعه شهر صنعتی در کرج برای کارخانه ذوب‌آهن درست شده بود. پس‌ازآن وسایل و امکاناتی که برای کارخانه ذوب‌آهن احتیاج بود در حین حمل به ایران با کشتی، توسط کشتی‌های دیگر زده شــد و غرق شد و پروژه متوقف شد. به همین جهت این ساختمان‌ها در سال ۱۳۳۵ به شرکت‌های مختلف واگذار شد. این منطقه به شرکت فرش واگذار شد. ساختمان عظیم‌ دیگر به موسسه استاندارد و یک ساختمان هم به فنی‌وحرفه‌ای واگذار شد؛ اما تا سال‌ها بعدازاینکه کارخانه ذوب‌آهن اصفهان زده شــد، این قسمت به‌صورت انبار برای کارخانه ذوب‌آهن استفاده می‌شد. بدین‌صورت‌که از اصفهان آهن به‌وسیله قطار می‌آمد اینجا و از این منطقه به مناطق مختلف کشور حمل می‌شد.

لطفاً کمی درباره قسمت قالی‌شویی توضیح دهید؟

این قسمت نیز تقریباً از همان سال‌ها تأسیس شد. دارای چاه عمیق برای شست‌وشو است. فرش‌های بافته شده از شهرستان به اینجا منتقل می‌شود. پس از پرداخت کردن روی فرش برای شست‌وشو و دارکشی و عملیات اصلی به این قسمت وارد می‌شود. در این قسمت فرش‌های تولید شده تحویل پرداخت کار می‌شود. فرش‌ها توسط متخصصین پرداخت و مرتب می‌شود. پس‌ازآن برای شست‌وشو می‌رود که به‌وسیله شست‌وشو با آب و مایع کاملاً با روش نیمه‌صنعتی شسته و خشک می‌شود. اگر فرشی احتیاج به کارهای عملیاتی ازجمله دارکشی داشت در این قسمت انجام می‌شود.

آیا فرش از بیرون هم برای شست‌وشو اینجا وارد می‌شود؟

بلـه، فرش‌ها را یا خود اشخاص می‌آورند یا تماس می‌گیرند. حمل می‌شود اینجــا و تمامی‌ عملیات انجــام می‌پذیرد و برای مشتری ارسال می‌شود.

در قسمت مرمت و رفو کارخانه‌های کرج چه کارهایی انجام می‌پذیرد؟

در این قسمت فرش‌هایی که احتیاج به ترمیم‌ و رفو دارد وارد می‌شود و توسط استادکاران و همکارانشان مرمت می‌شود یا برای فرش‌های نو و تازه چرم‌دوزی می‌شود. اگر این فرش‌ها بالازدگی داشــته باشد توسط استادکاران درست می‌شود. کلاً در این قسمت تمامی مراحل عملیاتی فرش صورت می‌گیرد و فرش‌ها بدون هیچ عیبی وارد بازار می‌شوند. البته این قسمت کارخانه هم به‌صورت پیمانکاری کار می‌کند.