تا پای پاتیل نیایید، استادکار رنگرزی نخواهید شد

به گزارش روابط عمومی شرکت سهامی فرش ایران مجله کارپت پلاس (ماهنامه اینترنتی فرش دست‌باف) در شماره سیزدهم خود گفت‌وگوی مفصلی با مجید جلالی، پیشکسوت رنگرزی شرکت سهامی فرش ایران انجام داده است که در ادامه شرح این گفت‌وگو را می‌خوانید. شماره ۱۳ مجله اینترنتی کارپت پلاس آبان‌ماه ۱۳۹۹ در ۵۸ صفحه به سردبیری مریم طاهری تفرشی تهیه و منتشر شده است.

لطفاً خودتان را معرفی و میزان تحصیلات و شغلتان در طی این‌ سال‌ها بفرمایید؟

مجید جلالی متولد سال ۱۳۴۱ در تهران و اکنون ساکن کرج هستم. بعد از اتمام تحصیلات متوسطه در سال ۱۳۶۴ در شرکت سهامی فرش استخدام شدم و با توجه به علاقه‌مندی و توانمندی در یادگیری، پس از دوره‌ای کوتاه کار در بخش‌های‌ دیگر، در کارگاه رنگرزی شرکت به کار گمارده شدم و به مدت سی سال خدمت کردم و پس‌از‌آن مجدداً به کار دعوت شدم که امروز ۳۵ سال است که سابقه کار در واحد رنگرزی را دارم. هم‌اکنون به‌عنوان مدیر رنگرزی در کارخانه فعالیت دارم. در سال ۱۳۶۶ ازدواج کردم و دارای دو فرزند پسر هستم.

لطفاً تاریخچه کوچکی از کارخانه‌های شرکت فرش را بفرمایید؟

کارخانه‌ها برای تأمین مواد اولیه در سال ۱۳۳۵ تأسیس شد که از قسمت‌های مختلف تشکیل شده بود. ازجمله جمع‌آوری و انبار پشم از مناطق مختلف ایران و قسمت سورتینگ و جداسازی پشم از یکدیگر و قسمت شست‌وشوی پشم به‌وسیله دستگاه آمریکایی که از همان سال‌ها تاکنون در حال کار است و ۵ مرحله شست‌وشو و یک قسمت خشک‌کن پشم و در آخر هم بسته‌بندی و عدل کردن پشم که این‌ها همگی در قسمت پشم‌شویی کارخانه است. ما تا سال ۱۳۴۷ قسمت رنگرزی در کارخانه نداشتیم و رنگرزی خامه‌ها هر کدام در منطقه خودشان انجام می‌پذیرفت. در سال ۱۳۴۷ دستگاه‌هایی از آلمان وارد کردند و قسمت رنگرزی هم در این کارخانه احداث شد. در همان زمان یک کارخانه ریسندگی آلمانی ولی در اندازه کوچک وارد کردند و خامه‌هایی را تولید می‌کرد. بعد از چند سال در سال ۱۳۵۲ از شرکت «بفاما» لهستان یک دستگاه ریسندگی مجهز بزر «وولن» وارد شد که به‌طور رسمی کارخانه ریسندگی هم احداث شد که ما در اینجا به‌طورکلی کارخانه تأمین مواد اولیه فرش دست‌باف را در یک مجموعه داشته باشیم که این کارخانه شامل پشم‌شویی، ریسندگی و رنگرزی بود و در همان زمان برنامه‌ریزی شد که تمام رنگ‌های مورد نیاز فرش‌های شعبه‌ها را در همین‌جا آماده‌سازی می‌کردند و کارتن به کارتن همه مواد یک فرش آماده می‌شد، ازجمله خامه‌های رنگ شده و نخ چله و نخ پود به شعبه‌ها ارسال می‌شد. من هم در سال ۱۳۶۴ به توصیه آقای حمید آقا جان بیگی که در همان دوره ایشان پدر کارخانه شناخته می‌شدند وارد شرکت شدم و در همان زمان ایشان به من گفتند وارد کارخانه رنگرزی بشم و با اینکه هیچ شناختی از رنگ نداشتم همین‌جا زیردست استادکاران آموزش دیدم و مشغول به کار شدم که بعد از ۳۰ سال کار که بازنشسته شدم و مجدداً دعوت به کار شدم تا به امروز در اینجا مشغول هستم.

رنگرزی چگونه انجام می‌پذیرد؟

زمانی‌که رنگرزی را آغاز می‌کنیم آب رنگی است و الیاف کاملاً شسته شده است. حدود ۴ ساعت این کار را انجام می‌دهیم. تمام رنگ محلول در آب جذب الیاف می‌شود. پس‌ازاینکه رنگرزی بعد از ۴ ساعت تمام شد و آب کاملاً شفاف شد آب را خارج می‌کنیم و آب شست‌وشو می‌ریزیم و پس‌ازآن الیاف را از ظرف رنگرزی خارج می‌نماییم و در دستگاه سانترفیوژ می‌گذاریم تا رطوبت آن را بگیریم و در این دستگاه تا ۳۰ درصد رطوبت الیاف گرفته می‌شود.

آیا از پساب رنگ استفاده می‌کنید و با آن مجدداً الیاف را رنگ می‌کنید؟

خیر، پساب رنگرزی ما کاملاً بعد از ۴ ساعت شفاف و بدون رنگ است یعنی کلاً تمام‌رنگی که در ظرف ریخته می‌شود به الیاف گرفته می‌شود و هیچ پساب رنگی نداریم جز رنگ تثبیت شده در الیاف.

 برای ثبات رنگ از چه چیزی استفاده می‌کنید؟

مــا برای رنگرزی از رنگ‌های ری اکتیو استفاده می‌کنیم و از بهترین نوع رنگ‌های سیبای سوئیسی است و ری اکتیو و لانازول است و از اسید استیک آلپرال بی برای یکنواختی رنگ استفاده می‌کنیم و از مواد ضد بید که این ضد بید بسیار مهم است. فکر می‌کنم در ایران فقط ما هستیم که از ضد بید استفاده می‌کنیم که جلوگیری می‌کند از بیدخوردگی فرش‌ها در طول زمان که فرش‌هایی که بالای ۴۰-۵۰ سال عمر داشته باشند به‌هیچ‌وجه بیدخوردگی نداشته باشند.

 رنگ‌های ری اکتیو چه خصوصیاتی دارند که از آن‌ها استفاده می‌کنید؟

 رنگ‌های ری اکتیو، رنگ‌های بسیار خوبی هستند از نظر ثبات رنگی بالا و خوبی برخوردارند؛ اما ما اینجا رنگ‌های گیاهی هم داریم. بستگی به سفارش مشتری است که اگر تقاضای رنگ طبیعی داشته باشند از آن‌ها استفاده می‌کنیم.

از ری اکتیو سرد استفاده می‌کنید؟

خیر، ری اکتیو گرم است و تا دمای ۹۰ درجه هم به جوش می‌آید.

در رنگرزی گیاهی پساب رنگی که حتماً دارید؟

در رنگرزی گیاهی هر کار بکنیم یه زَمار رنگی روی الیاف می‌نشیند کــه بعد از رنگرزی با یک شست‌وشو و آبکشی کامل از بین می‌رود. چون در رنگرزی گیاهی این پروسه ۲۴ ساعت از زمانی که الیاف سفید وارد حمام رنگ می‌شود طول می‌کشد؛ یعنی ما رنگرزی را در طول ۲ ساعت انجام می‌دهیم و بعد الیاف در پاتیل رنگ می‌خوابد تــا فردا صبح و بعدش درمی‌آورند و عملیات شست‌وشو انجام می‌پذیرد. یک بار شست‌وشوی نرم انجام می‌دهیم. پس‌ازآن خشک می‌کنیم و دوباره یک شست‌وشوی کامل انجام می‌دهیم تا الیاف زَمارگیری شود که مواد رنگزای گیاهی که در داخل الیاف هست تکان داده می‌شود و از الیاف خارج می‌گردد.

برای رنگرزی فرش‌های شرکت فرش از رنگ‌های شیمایی استفاده می‌شود یا از رنگ‌های گیاهی؟

هم از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود و هم از رنگ‌های طبیعی. در جامعه این‌طور قلمداد شده که رنگ‌های شیمیایی کیفیت ندارند درصورتی‌که این‌طور نیست آن گروه رنگی که استفاده می‌شود خیلی مهم است. لانازول یکی از گروه رنگ‌هایی است که به قول رنگرزها می‌گویند عروس تمام‌رنگ‌هاست. بهترین نوع رنگ است که اگر بخواهیم مقایسه بکنیم در جاهایی از گیاهی هم بالاتر است. یعنی از لحاظ ثبات آن، چه ثبات نــوری، چه ثبات رنگی و چه ثبات مالشی.

آیا شما تمامی خامه‌های شعبه‌ها را رنگ می‌کنید و از اینجا ارسال می‌کنید؟

بله، کلاً تمامی رنگرزی گیاهی و شیمیایی تمام شعبه‌ها را ما انجام می‌دهیم.

الان چند شعبه مشغول هستند و شما برایشان خامه رنگ می‌کنید؟

ما در حال حاضر برای حدود ۳۰ شعبه  خامه‌ها را می‌فرستیم. سفارش‌های هر شعبه هم بر اساس رنگ‌های منطقه است اگر گیاهی باشد، رنگرزی گیاهی را انجام می‌دهیم و شعبه‌هایی که از شیمیایی هم استفاده می‌کنند به‌صورت مجزا برای آن‌ها فرستاده ارسال می‌شود.

روزانه چند کیلو می‌توانید رنگ کنید؟

 تولید روزانه ما تقریباً ۲۸۰ کیلو است در یک شیفت ۱۰ ساعته.

آیا رنگ‌های متنوع را می‌توانید در یک روز بزنید یــا باید در یک روز یک طیف رنگی را بزنید و بعد روز بعد رنگ دیگر؟

بر اساس پارتی که به ما می‌دهند حدود ۳ تن پارتی نخ به ما می‌دهند بعد هر شعب رنگ‌های مورد نیازش را اعلام می‌کند و بعدازآن ما خامه‌ها را بر اساس نوع نیاز شعب رنگرزی می‌کنیم می‌گویند خاکی ۱۰ کیلو بزنید، سرمه‌ای ۲۰۰ کیلو بزنید، لاکی ۱۵۰ کیلو بزنید. هر اندازه‌ای می‌زنیم که آن شعبه لازم داشته باشد.

ظرفیت هر کدام از دستگاه‌های شما چقدر است؟

هر کدام از دستگاه‌ها ۳۵ کیلو کالا جا می‌گیرد. ظرفیتش برای الیاف ۵۰ کیلو است و برای خامه‌هایی که آماده شده و می‌چینیم ۳۵ کیلو است که در داخل دستگاه کاملاً باز بشوند و رنگ راحت مهاجرت کند و به داخل الیاف بشیند.

آیا این نخ‌ها چندرنگی به‌اصطلاح اَبرشی هم می‌شوند؟

بله، اگر این اتفاق بیفتد و دورنگی بشود یا از نقصی دستگاه است یا از خود رنگرز که اشتباهاتی داشته که این اتفاق افتاده است. البته بعضی سفارش‌ها هم بوده که خودشان گفتند به‌صورت اَبرش دربیاوریم که آن رنگرزی خاص خودش را دارد.

 رنگرزی اَبرش را کمی توضیح می‌دهید؟

اصل کار ابرش روی کار دستریس است که رنگرزی به‌طور یکسان انجام می‌شود. ولی در زمان ریس چون از همه جای گوسفند با هم استفاده شده و سورتینگ نشده (جداسازی قسمت‌های مختلف پشم گوسفند از یکدیگر) و بعضی از قسمت‌های پشم رنگ گرفته یا از ادراد گوسفند رنگ آن تغییر کرده و چون رنگ‌بری نمی‌شود و زمانی‌که خامه را تاب می‌دهند و تبدیل به نخ می‌کنند آن دو رنگی است و زمانی هم که می‌آید برای رنگرزی رنگ خود پشم تأثیر می‌گذارد و اَبرشی ایجاد می‌کند که این هم خودش زیبایی برای فرش است.

آیا شما خامه فرش را سفید می‌کنید یا خود پشم اصیل سورتینگ شده است؟

خیر، این‌ها همگی خامه‌هایی با رنگ اصلی کاملاً شسته شده است و فرستاده شده به واحد رنگرزی که در این واحد رنگرزی انجام می‌شود.

در همین کارخانه‌های کرج آیا واحد ریسندگی هم دارید؟

خیر، ریسندگی در کارخانه نداریم. پشم‌ها پس از شست‌وشوی کامل می‌روند کارخانه ریسندگی بیرون و پس‌ازآن دوباره برمی‌گردند و رنگ می‌شوند.

 قبلا در این کارخانه واحد ریسندگی وجود داشت؟

بله قبلاً داشتیم و دستگاهمون هم «وولن» بود یعنی دستگاه نازک ریسی نبود فقط کلفت ریسی بود. البته الان همه نخ‌های ما از نوع دستگاه‌های «سیم وورست» استفاده می‌کنیم یعنی کارخانه‌هایی که این دســتگاه را دارند پشم‌ها را برای ما تبدیل به نخ تقریباً نازک می‌کنند. که در اصل نازک ریسی است و چندلایه است که مثال ۵ دولا و یــا ۶ دولا می‌زدیم. الان داریم برای بیرجند ۱۲ پنج‌لا را می‌زنیم. وقتی سطح مقطعی پنج‌لا را می‌گیریم الیاف بسیار مخملی دیده می‌شوند.

رنگ‌ها چگونه به الیاف انتقال پیدا می‌کنند؟

رنگ‌ها را به مقدار لازم در یک ظرف آماده می‌کنیم و به آن «محلول مادر» می‌گویند و سپس در عرض ۵۰ دقیقه و طی ۵ مرحله به دستگاه تزریق می‌شود که به طرف لیف‌ها کشیده می‌شود و رنگرزی انجام می‌شود و کاملاً رنگ روی لیف می‌نشیند. برای همین مقدار کالای ما نسبت به کارخانه‌های دیگر در داخل دستگاه کمتر است. چون دستگاه ما کوچک است و ظرفیت ۳۵ کیلویی دارد؛ اما جاهای دیگر دستگاه‌هایی با ظرفیت ۷۰،۱۰۰ یا ۱۵۰ کیلویی دارند حتی بعضی جاها دستگاهی با ظرفیت ۲۰۰ کیلویی دارند کــه آن‌ها با «کریر» انجام می‌شود. «کریر» دستگاهی است که کلاف‌ها را به‌صورت ایستاده وارد حمام رنگ می‌کند و هیچ فشردگی ندارد. اینجا در این دستگاه‌های کوچک‌تر فشردگی روی کلاف‌ها هست؛ اما تا آب وارد حمام می‌شود و رنگ وارد آن می‌شود به‌مرور رنگ حل شده در آب وارد الیاف می‌شود و کاملاً به آرامی رنگ می‌گیرند.

آیا آب داخل دستگاه هم محاسبه شده است؟

 بله کاملاً برای این دستگاه رنگ مادر را با اندازه خاص تهیه می‌کنیم و الیاف را هم به‌اندازه وارد حمام می‌کنیم و آب هم به‌اندازه ۱۰۰۰ لیتر وارد حمام می‌شود و رنگ مادر در داخل این مقدار آب حل می‌شود و حدود ۴ تا بار هر یک دقیقه یک‌بار از داخل به بیرون و یک‌بار هم از بیرون به داخل رنگ مادر را اضافه می‌کنند و پمپ می‌زنند و بعدازآن حدود ۶ دقیقه خالی بدون اینکه رنگ بریزند جابه‌جایی پمپ دارند تا کاملاً رنگ به الیاف برسد و آن‌ها را رنگی کند تا ۱۰ دقیقه اول تموم بشه و دوباره همین مراحل را انجام می‌دهند تا تمامی رنگ‌های مادر را که برای این رنگ به‌خصوص درست کردند به‌مرور وارد حمام رنگ کنند و رنگ موردنظر را به دست آورند.

رنگ‌ها پس از رنگرزی از حمام رنگ به کجا منتقل می‌شوند؟

 پس از حمام رنگ به دستگاه رطوبت‌گیر منتقل می‌شوند و دستگاه با حرکت تند آن را آبگیری می‌کند و تقریباً تا ۷۰ درصد خشک می‌شوند و بقیه آن در هوای آزاد روی طناب‌ها در زیر آفتاب آویخته می‌شوند تا کاملاً در عرض نیم‌ساعت خشک شود.

رنگرزی گیاهی در اینجا به چه شکل صورت می‌گیرد؟

بــرای رنگرزی گیاهی هر پاتیل رنگ ما ظرفیت ۲۵ کیلو را دارد. کارگران اینجا ۲۵ کیلو کلاف را آماده می‌کنند، سر کلاف می‌کنند. آماده شست‌وشو می‌شود و داخل پاتیل‌ها می‌گذارند و اول یک شست‌وشو با آب و مایه صابون می‌دهند.

چرا با آب و مایع صابون شست‌وشو می‌دهند؟

برای اینکه روغن دستگاه ریسندگی از روی کلاف‌ها پاک شود و الیاف آماده رنگرزی شود. بعد از شست‌وشوی دوم با آب ساده کلاف‌ها آماده رنگرزی می‌شوند و هرکدام را دسته‌دسته می‌کنند و بر طبق سفارش مشــتری مبنی بر اندازه آن اگر مثلاً ۱۰۰ کیلو باشد چهار حوضچه آماده رنگرزی برای یک‌رنگ می‌شود؛ و مواد رنگرزی ازجمله رنگ و اسید و دندانه مخصوص را داخل حمام می‌کنند بدون اینکه حمام رنگ روشن باشد و الیاف را به داخل دیگ می‌گذارند و با چرخاندن الیاف در داخل دیگ اجازه می‌دهند که الیاف به ترتیب و یکنواخت داخل پاتیل شود و بــا چوب‌های بلند آن را هم می‌زنند تا کم‌کم الیاف آماده جذب رنگ را بشود و سپس زیر دیگ‌های حمام را روشن می‌کنند تا به‌مرور آب گرم شود و کم‌کم دمای حمام را اضافه می‌کنند تا زمانی که دمای حمام به درجه ۹۰ برسد که تقریباً ۲ ساعت طول می‌کشد. چون به آرامی دما افرایش می‌یابد و وقتی به دمای مطلوب رسید حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه هم در دمای جوش می‌ماند تا الیاف به خوبی رنگ بگیرد و ثبات رنگی هم حاصل شود که البته بیشتر آن نمی‌ماند چون رنگ کدر می‌شود و بعدازآن دیگ را خاموش می‌کنند و الیاف را در داخل دیگ می‌گذارند تا روز بعد و صبح روز بعد هنوز الیاف تقریباً ۷۰ درجه دما دارد و پس‌ازآن الیاف را از داخل دیگ خارج می‌کنند؛ و برای شست‌وشو و گیاه گیری داخل الیاف به قسمت دیگری می‌رود.

خوب در این مرحله که رنگرزی گیاهی است آیا از پساب رنگ استفاده می‌شود یا خیر؟

خیر، اصلاً در مرحله گیاهی هم ما پساب نداریم. پساب موقعی حاصل می‌شد که پودر رنگ را محاسبه نمی‌کردند و یا خیلی دقیق نبود و رنگرز تا تشخیص می‌داد که خامه به رنگ دلخواه رسیده آن را از حمام خارج می‌کرد و برای همین زیادی رنگ به‌صورت پساب می‌ماند و مجبور می‌شدند به خاطر اینکه رنگ هدر نرود خامه دیگری با شید روشن‌تر رنگرزی کنند یا دور ریخته می‌شد. در این شکل گاهی بسیار رنگ مصرف می‌شد؛ اما اینجــا کاملاً پودر رنگ به‌اندازه با توجه به فرمولی که وجود دارد محاسبه می‌شود و تا وقتی‌که دیگ می‌جوشد تقریباً تمام‌رنگ به خورد الیاف می‌رود و دقیقاً همان رنگ موردنظر است که این هم ارتباط کامل به مهارت استادکاران رنگرزی دارد.

یعنی شما اینجا اصلاً از پساب رنگ استفاده نمی‌کنید؟

خیر، در شرکت اصلاً استفاده نمی‌شود مگر در سفارشی که داشته باشیم مثلاً کسی سفارش ۱۰۰ کیلو رنگ لاکی را داده باشد و ۱۰۰ کیلو هم‌رنگ صورتی سفارش داده باشد که در این صورت وقتی لاکی رنگ شد روز بعد در همان حمام مقداری زاج به دندانه اضافه می‌کنند و یک مقدار کمتری روناس می‌ریزند و رنگ صورتی را رنگرزی می‌کنیم؛ اما چرا ما از پساب استفاده نمی‌کنیم. به دلیل این است که اگر این مقدار صورتی که آماده شد در مرحله‌ای دیگر بخواهیم همین صورتی را به دست بیاوریم ممکن است درست همان رنگ درنیاید به دلیل اینکه از پسابی که یک روز در حمام مانده به همراه مقداری رنگ اضافه شده استفاده می‌کنیم که تقریباً فرمول را باید به هم بزنیم و از روی شناخت ذهنی و دیداری آن را به دست آورده‌ایم و ممکن است در مرحله بعدی همان رنگ حاصل نشود.

در رنگرزی گیاهی هم مثل رنگرزی شیمیایی آیا کاملاً رنگ‌ها یک‌دست درمی‌آید؟

بله، کاملاً الیاف یک‌دست رنگ می‌شوند.

اینجا هم خشک‌کن هست و آیا با دستگاه خشک می‌شود؟

خیر، این الیاف با دستگاه خشک نمی‌شوند در اتاقی که در مجاور سالن رنگرزی است روی طناب‌ها می‌گذارند و در آن اتاق بیشتر رطوبت آن گرفته می‌شود و تقریباً تا ۷۰ درصد که خشک شد مثل رنگرزی شیمیایی بقیه آن را در هوای آزاد خشک می‌کنند تا کاملاً خشک شود و بوی رطوبت نداشته باشد.

آقای جلالی، چه مدت طول می‌کشد تــا یک نفر بتواند به‌خوبی رنگرزی را انجام دهد و کاملاً به رمزهای رنگرزی آگاهی پیدا کند؟

اگر کسی تحصیلات دانشگاهی را داشته باشد و آگاهی از چگونگی رنگ داشته باشد و در واحد رنگرزی شروع به کار کند حداقل ۳ تا ۴ سال طول می‌کشد تا با تجربه کردن بتواند یک استادکار رنگرز شود و کاملاً فوت‌وفن رنگرزی را یاد بگیرد. بقیه استادی شخص می‌رسد به خلاقیت شخص. برای اینکه در طی رنگرزی به‌مرورزمان به روزهایی می‌رسد که با کم و زیاد کردن دما یا با کم و زیاد کردن دندانه به شیدهایی از رنگ دست می‌یابد یا سرعت کار را بالا ببرد که ممکن است فقط مخصوص خودش باشد که این‌ها مهارت‌های شخصی محسوب می‌شوند. این کار کاملاً یک استادی عملی می‌خواهد و به‌قول‌معروف تا پای پاتیل نیاید تا زحمت و گرمای حمام رنگ را نبیند و تا کمردرد و سختی کار را نکشد، استادکار رنگرزی نخواهد شد و به‌اصطلاح با فقط خواندن درس در دانشگاه نمی‌توان یک رنگرز خوب شد.

برای شفافیت الیاف از چه موادی استفاده می‌کنید؟

فقط از شست‌وشوی قبل از رنگ‌آمیزی باید استفاده کرد. برای اینکه روی نخ‌ها یک‌لایه روغن ریسندگی می‌ماند و باید قبل از رنگرزی روغن روی الیاف کاملاً گرفته شود لذا با شست‌وشوی کامل بــا آب و صابون آن را کاملاً از بین می‌بریم و پس‌ازآن با زاج آماده می‌کنیم و دندانه می‌دهیم و با اسید پی‌ هاش رنگ را تنظیم می‌کنیم و پس‌ازآن رنگرزی انجام می‌پذیرد و اگر کاملاً الیاف شسته و پاک باشد خامه‌های ما پس از رنگرزی شفافیت خود را به دست می‌آورند.

روناس‌هایی که استفاده می‌کنید از کجا می‌آورید؟ آیا روناس‌های مناطق مختلف شید رنگی متفاوتی دارند؟

بله، روناس‌های مناطق مختلف رنگ‌های متفاوتی دارند ما از روناس اردکان استفاده می‌کنیم که بهترین روناس ایران است و روناس بسیار خوب و شفافی است؛ که بستگی دارد که چگونه آسیاب شده باشد که در داخل الیاف نشیند و در آب کاملاً حل شود این روناس‌هایی که ما می‌گیریم از آقای احمدی نامی است که بســیار روناس‌های خوب آسیاب شده‌ای دارند که بسیار خوب پودر شده اســت و به‌خوبی در آب حل می‌شود و پس از رنگرزی و خشک شدن الیاف با یک تکان دادن تمام‌ رنگ‌های اضافی آن به راحتی خارج می‌شود.

شما غیر از روناس از چه مواد دیگر گیاهی استفاده می‌کنید؟

 از اسپرک برای رنگ‌های زرد روشن و خیلی براق استفاده می‌شود و از پوست گردو برای رنگ‌های تنالیته قهوه‌ای و از جاشیر برای رنگ‌های زرگ تیره و شتری رنگ استفاده می‌شود و از پوست انار برای رنگ‌های تنالیته قرمز و برای رنگ‌های با تونالیته آبی و سرمه‌ای از نیل استفاده می‌شود. برای قرمزهای به اصطلاح دانه اناری یا لاکی گلخاری از پودر حیوان کوچک که خشک شده و رنگزاست به نام قرمزدانه استفاده می‌کنیم که قرمز دانه ما متعلق به قبل است و از کشور پرو است.

 آیا از زردچوبه هــم در رنگرزی اســتفاده می‌کنید؟

خیر، اگرچه زردچوبه را می‌توان برای رنگرزی اسـتفاده کرد؛ اما برای ما به صرفه نیسـت و خیلی گران تمام می‌شود.

 آیا برای ابریشم هم از رنگرزی گیاهی استفاده می‌کنید؟

ما در اینجا رنگرزی ابریشم انجام نمی‌دهیم چون به مقدار محدودی ابریشم در فرش استفاده می‌کنیم. رنگرزی آن را در قم انجام می‌دهند و به هر شعبه‌ای می‌فرستند که احتیاج دارند.

 آیا طریقه رنگرزی الیاف ایرانی با الیاف خارجی متفاوت است؟

خیر، اصلاً تفاوتی ندارد و به یک روش صورت می‌گیرد.

 آیا شما خارج از شرکت فعالیت آموزشی دارید؟

خیر، من کاملاً وقتم در اینجا پر شده از صبح ساعت ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر در اینجا در حال رنگرزی هســتیم و دیگر وقتی برای خارج از شرکت برایم نیست.

آیا رنگرزی خامه‌های فرش ماشینی را هم می‌توان با همین پروسه انجام داد و آیا شما اینجا انجام می‌دهید؟

بله می‌توان انجام داد در اصل پروسه رنگرزی تفاوتی نمی‌کند. تنها تفاوتش در این است که نخ‌های آن‌ها به صورت دوک است و دور «بوبین» پیچیده شده و باید برای رنگرزی در دستگاهی به نام «بوبین شل کن» بگذاریم تا خامه را رنگرزی کنیم که البته ما دستگاهش و امکان رنگرزی را هم داریم؛ اما به دلیل ترافیک کاری فقط می‌‌توانیم کارهای دست‌باف را انجام دهیم.

 شرکت فرش مدیرعامل‌های متعددی داشــته آیا در دوره‌های مختلف تغییرات اساسی در کارخانه‌ها پیش‌آمده و پیشرفت شــایانی داشته یا همیشه همان‌طور مانند گذشته پیش رفته است؟

من در طی ۳۵ سال که مشغول به خدمت در اینجا هستم مدیرعامل‌های مختلفی دیدم؛ اما هیچ تغییری در قسمت‌های کارخانه‌ای صورت نگرفتــه و فقط ساختار اداری تغییر کرده. ما همان سفارش‌هایی که ۳۵ سال پیش داشتیم و طی پروسه پشم شویی از پشم بهاره و بعد سورتینگ خوب و شست‌وشوی درست و سپس رنگرزی خامه‌ها همان‌گونه صورت گرفته با همان دستگاه‌های اولیه که خریداری شده بود انجام می‌پذیرد و هیچ تغییری نکرده است.

 آیا می‌شد که تغییر کند یا بهتر بود تغییری کند یا اصلاً لازم نیست؟

نــه، علت اینکه تغییری نکرده به دلیــل کاملاً استاندارد بودن روش کاری در اینجا است که از اول هم با نظم و اســتاندارد درست پیشرفته و هیچ لزومی به تغییر نبوده است.

یعنی همان استانداردی که ۳۰ سال پیش بوده همان هنوز مورد تائید است؟

 بله، از همان زمان ما از پشم سفید درجه یک بهاره استفاده می‌کنیم، از رنگ شیمیایی «لانازول» که مورد تائید استاندارد است استفاده می‌نماییم. تنها تغییر، تعداد رنگ‌ها است که تغییر کرده و آن‌ هم به دلیل سلیقه امروزی بوده که بعضی رنگ‌ها اضافه شده است. در غیر این صورت همگی مراحل، همان‌گونه و با همان پروسه طی می‌شود.

از خاطرات کاری که در اینجا دارید برایمان بگویید؟

بهترین خاطره‌ای که می‌توانم بگویم مربوط به دورانی است که من خوشبختانه سعادت این را داشتم که در پروژه رنگرزی دومین و بزرگ‌ترین فرش دنیا ۶۵۰۰ متری ( فرش ابوظبی)، مسئولیت رنگرزی را بر عهده داشتم که رنگ‌های متن سبز و لاکی و شتری و کرم و زرشکی را اینجا انجام دادیم و رنگ‌های گلوبندها را در کاشان انجام دادیم و ما اینجا دو ماه به‌صورت شبانه‌روزی که دو شیفت تعویض می‌کردیم و من خودم دو ماه تمام بالاسر رنگرزی بودم و بعدازاینکه آن‌قدر شبانه‌روز زحمت کشیدیم و کار تمام شد، با اینکه مدیرعامل وقت قول داده بودند که ما را برای بازدید فرش ببرند؛ اما متأسفانه همه را بردند برای دیدن فرش به‌جز ما!

و واقعاً این ناراحتی بزرگی برایم به وجود آورد که این‌همه زحمت کشیده بودیم، اما ما را برای بازدید فرشی نبردند که رنگ‌هایش را ۲ ماه شبانه‌روز زده بودیم. رونمایی که در مصلا انجام شد دیدیم؛ اما پهن شده در مسجد اصیل را ندیدیم. همان‌طور که خدا رحمت کند آقای پاکدست و آقای وظیفه که طراحی فرش ۵۰۰۰ متری عمان را به عهده داشتند را هم در آن زمان نبردند و آقای پاکدست همیشه می‌گفت که فرش رو من قلم زدم؛ اما من فرش را ندیدم!

آیا فرش ۵۰۰۰ متری عمان را هم شما رنگرزی کردید؟

خیر، آن فرش را آقای صدوقی نامی بودند که در نیشابور بودند همان‌جا انجام دادند؛ اما یدکی‌های آن فرش را هم من رنگرزی کردم. یدکی‌ها اندازه‌های ۵۰ متری، ۱۰۰ متری، ۲۰۰ متری‌های اضافی است که مجدد بافته می‌شود. مخصوصاً برای آن قسمت‌هایی از فرش که پررفت‌وآمد هستند. مثلاً ورودی در‌ها و راهروها که بیشتر در معرض خراب شدن هستند. حدوداً، ۸ در دارد که وقتی من رفتم عمان و قصد داشتم نمونه رنگی تهیه کنم، حدود ۷ سالی از بافت اصیل فرش گذشته بود، من رفتم مسجد سلطان قابوس که رنگ‌ها را ببینم و از روی کار اصلی نمونه رنگ درست کنم و برای یدکی‌ها ببافیم. وقتی در داخل مسجد روی فرش نشسته بودم و داشتم رنگ اصلی خامه‌ها را از روی مغز فرش نــگاه می‌کردم چند تا توریست خارجی آمدند و پرسیدند که چه کار می‌کنم و وقتی یک مترجم برای آن‌ها توضیح داد. آن‌ها هیجان‌زده می‌خواستند با من عکس بگیرند، برایشان خیلی جالب بود که فردی از روی نگاه کردن به خامه‌های فرش رنگ اصیل را دوباره بسازد بدون هیچ فرمول و اندازه‌ای. فقط با تجربه دیدن. این کار برای آن‌ها بسیار ارزشمند بود درصورتی‌که اینجا متأسفانه هیچ ارزشی برای تمام تجربه حرفه‌ای قائل نیستند.