لا به لای قالی‌ها، قالی نائین بالا آمد

در جنوب غربی اصفهان، حاشیه جنوبی کویر مرکزی ایران شهر نائین واقع شده است. شهری كه بواسطه داشتن اقليمی كويری با آب و هوای خشک ساكنان اين منطقه را به سمت صنايع دستی سوق داده؛ آنچنان كه یکی از منابع امرار معاش و درآمد ساكنان از اين طريق است.

نائین شهرتی ديرينه در عبابافی دارد؛ در گذشته عباهايی ظريف از پشم شتر می‌بافتند و عبابافی اسباب شهرت نائین شده بود اما كم كم دارهای قالی برپا شدند و ظرافت و ريزبافی عبابافی در هنر قالی‌بافی متجلی شد و تا امروز نائین مشهور به توليد قالی‌های ظريف و با كيفيت است. در حسن شهرت قالی نائین عوامل مهمی از جمله كيفيت، استحكام، ثبات رنگ، دقت در بافت نقشه، داشتن ابعاد و شكل‌های مختلف همچون دایره، شش گوش، هشت گوش و… تاثيرگذار بوده است.

ساختار فنی قالی نائین

تار و پود قالی‌های نائین از پنبه و براي رجشمارهای بالای هفتاد اغلب چله ابريشم استفاده می‌شود. پرز از پشم و ابریشم است که معمولاً ابریشم سفید را در دورگیر نقوش قالی می‌بافند و در اصطلاح به آن‌ها گرده ابریشم می‌گویند که به طرح حالت برجسته می‌بخشد. قالی نائین دارای گره نامتقارن است. کیفیت گره، تک خفتی است اما بعضا گره جفتی هم در قالی‌ها دیده می‌شود. با این حال بافته‌های تک خفتی به مراتب کیفیت بالاتری دارند. قالی‌های نائین دو پود با شيرازه متصل و گلیم‌بافی به روش فارسی (كرباس) است و پرداخت اولیه، در حين بافت صورت می‌گیرد.

طرح و نقش قالی نائین

انواع لچک ترنج‌های شاه عباسی و طرح‌های افشان با استفاده از ترکیبات اسلیمی، ختایی و به طور کلی نقوشی که با طرح‌های سنتی قالی ایرانی درهم آمیخته‌اند بیش از هر طرح دیگری در قالی‌های نایین دیده می‌شود. طرح‌های غالب قالی این منطقه را می‌توان چنین برشمرد: لچک و ترنج، افشان، حاج خانمی، درختی، محرمات، ماهی درهم، خشتی، شکارگاه اژدری، محرابی، قابی، بازوبندی، كومه‌ای، ابنيه اسلامی، گنبدی، طرح بته جقه، شش ترنج و ترنج‌دار اسليمي.

کارت رنگ شعبه نایین شرکت سهامی فرش ایران

رنگ‌های قالی نائین

قالی‌های نائین اگر چه در رنگ‌آمیزی، تنوع کمی دارند اما با همان ترکیب و تعداد رنگ، زیبایی تحسین برانگیزی را ایجاد می‌کنند. رنگ‌های کرم، خاکی، بژ، زرشکی، نخودی، آبی، سفید و لاکی در سایه‌های سیر و روشن از مهمترین رنگ‌های قالی نائین است. در این میان خاکی روشن، خاکی سیر، آبی سیر و کرم، رنگ‌های اصلی به شمار رفته و در بیشتر مواقع روی نقوش اصلی بدون استفاده از تكنيک سايه روشن استفاده می‌شوند. با توجه به سنت مرسوم، رنگ لچک‌ها، ترنج و حاشیه یکسان است و استفاده از دو رنگ سرد در کنار يکديگر براي ميل‌ها*، در منطقه اصفهان و نائین رواج داشته و در ساير مناطق کاربرد کمتری دارد. در طرح لچک ترنج، زه بيرونی در ترنج و لچک‌ها، به عنوان مرزی با متن است.

ظرافت قالی‌های نائین

در بيشتر مناطق برای بیان ظرافت فرش دستباف از اصطلاح «رجشمار» استفاده می‌شود؛ در قالی‌هايی با گره متقارن مانند تبريز رجشمار عبارت است از تعداد گره در ۷ سانتی‌متر عرض قالی و در قالی‌هايی با گره نامتقارن مانند قالی اراك، عبارت است از تعداد گره در ۶٫۵ سانتیمتر عرض قالی. اما در نائین به جاي رجشمار، اصطلاح «لا» متداول است؛ که منظور تعداد لای نخ پنبه است که در تار قالی استفاده می‌شود.

۱۲ لا معادل رجشمار ۳۰ تا ۴۰،  ۹ لا معادل رجشمار ۴۵ تا ۵۰ ، ۶ لا معادل رجشمار ۵۵ تا ۶۰ و ۴ لا معادل رجشمار ۷۰ محسوب می‌شود. قالی نائین معمولا بصورت ۶ لا يا ۹ لا و يک خفتی و مواردی دو خفتی بافته می‌شود كه می‌توان قالی‌های ۶ لا و يک خفت را ريزباف و ظريف و با كيفيت بالا و قالی‌های ۹ لا و دو خفتی را با ظرافت و كيفيت پايين‌تر دانست که در قیمت گذاری قالی‌های نایین نکته مهمی است.

قواره‌ قالی‌های نائین

طراحان براساس تعداد گره مورد نظر در عرض و طول قالی، ابعاد نقشه را تعیین می‌كنند و تولید کننده می‌تواند نقشه را براساس تقسیم بندی‌های خاص بر روی چله مورد نظر: ۴لا، ۶لا و یا ۹ لا اجرا كند. بدین ترتیب طبق نقشه‌ای واحد ممکن است آثاری با ابعاد و ظرافت‌های مختلف تولید شود و در هر یک از انواع چله‌ها با تغییر میزان ظرافتِ تارها طبق سفارش یا نظر تولید کننده، از نقشه‌ای ثابت قالی‌هایی با قواره و ظرافت (رجشمار) متفاوت تولید كرد. در نائین قالی‌ها در اندازه‌های بسیار متنوعی از پادری، پرده‌ای تا ابعاد بسيار بزرگ تولید می‌شود. گفتنی است نائین یکی از مراکز موفق بافت قالی‌های بزرگ پارچه با کیفیت اعلا است.

شرکت سهامی فرش ایران نيز در شعبه تولیدی که در شهر نائین دارد انواع قالی‌های سبک نائین را با مواد اولیه مرغوب در کارگاه‌های متمرکز و خانگی شعبه نائین تولید می‌کند. نمونه قالی‌های سبک نائین شرکت سهامی فرش ایران را می‌توانید در تصاویر زیر ببینید.

*به خطوط جدا کننده‌ی اجزای حاشیه از یکدیگر میل یا سو می‌گویند. از میل‌ها برای جداکردن حاشیه از متنِ فرش نیز استفاده می‌شود.

گردآوری: شهین نعمتی دهکردی
کارشناس ارشد فرش