بافت قالی

برای بافت قالی ابزارهای متنوعی نیاز است که بسته به مناطق مختلف این ابزارها متفاوت‌اند که مهم‌ترین‌ها به شرح زیرند:
چاقوی قالیبافی: چاقوی قالیبافی وسیله‌ای است برای بریدن نخ‌های خامۀ قالیبافی در هنگام گره زدن. به دلیل این‌که نوع گره زدن در مناطق مختلف ایران به دو صورت است تغییراتی در شکل و ظاهر چاقوی قالیبافی وجود دارد تا گره زدن راحت‌تر صورت گیرد.
کاردک قالیبافی: همان چاقوی معمولی است که بیشتر در مناطقی که گره فارسی می‌زنند استفاده می‌شود.
قلاب قالیبافی: قلاب وسیله‌ای است مانند کارد که در انتها آن‌قدر باریک می‌شود که به صورت میله‌ای به طول یک تا دو سانتیمتر درمی‌آید. در انتهای این میله زائده‌ای قلاب‌مانند وجود دارد که بافندگان برای جلو آوردن تار و گره زدن خامه و بیرون کشیدن پرز از لابه‌لای تارها از آن بهره می‌گیرند.
دفتین (دفه، کرکیت، کلوزار، دستوک): دفتین وسیله‌ای فلزی و شانه‌مانند است که دسته‌ای چوبی یا فلزی دارد که برای کوبیدن گره‌های فرش پس از بافتن یک رج و نیز خواباندن پودهای ضخیم و نازک قالی از آن استفاده می‌شود.
قیچی قالیبافی: برای پرداخت و کوتاه کردن پرزهای بلند از قیچی استفاده می‌شود. قیچی‌های متداول در قالیبافی را به دو نوع تقسیم می‌کنیم:
الف) قیچی فارسی (قیچی اصفهانی):این نوع قیچی بر روی هر دو تیغۀ خود لبه‌هایی دارد که ارتفاع لبه‌ها متناسب با ارتفاع پرزها در رجشمارهای مختلف تغییر می‌کند. ب) قیچی ترکی: این قیچی از لحاظ ظاهر شبیه به قیچی‌های معمولی و خانگی است با این تفاوت که تیغه‌ها و دسته‌های قیچی در دو سطح متفاوت قرار دارند.
قیچی معمولی خیاطی: برخی از بافندگان از همان قیچی‌های معمولی که عموماً در کارهای خانه مانند خیاطی کاربرد دارند استفاده می‌کنند.
قیچی‌های برقی: در برخی مناطق، بافندگان هنگام بافت پرزهای اضافی را قیچی نمی‌کنند، بلکه فرش را کامل می‌بافند و بعد با قیچی‌های برقی به طور همزمان تمام سطح فرش را قیچی می‌کنند.
شانه (قالیبافی): وسیله‌ای است که از آن برای جلوکشی گره‌های فرش و ایجاد نظم بیشتر در پشت فرش استفاده می‌کنند.
سیخ پودکشی: وسیله‌ای است برای پودکشی فرش. با راندن سیخ پودکش از میان تارها به وسیله زائدۀ قلاب‌مانند نوک آن پود را می‌گیرند و بر روی رج بافته‌شده قرار می‌دهند.
برپاکی، سک (سنگ) و سوزنی از جمله ابزارهایی هستند که در مناطق مختلف از آن‌ها استفاده می‌شود.

بافت قالی (شروع به گره‌زنی) شامل مراحل مختلفی است. پس از چله‌کشی بافت انواع قالی به شرح زیر انجام می‌شود:
زنجیره‌بافی: این کار باعث منظم و جفت شدن تارهای زیر و روی قالی و درخت ابتدای قالی می‌شود و موجب می‌شود که هنگام استفاده از قالی و گلیم ابتدا و انتهای فرش از هم گسیخته و پاره نشود.
گلیم‌بافی: یكی از راه‌های افزایش عمر فرش و جلوگیری از ریختن و خارج شدن گره گلیم‌بافی است که در دو سوی فرش به وسیلۀ نخ‌ها و خامه‌های رنگی و مانند پود و به صورت حصیربافت و بدون پرز روی تارها انجام می‌شود و معمولاً بین گلیم یک گره تزئینی برای زیبایی هرچه بیشتر فرش به کار می‌رود.
گره زدن: گره به دو دستۀ کلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
گره ترکی یا متقارن: این گره بیشتر در مناطق ترک‌نشین استفاده می‌شود و از محکم‌ترین گره‌ها است، چون دور دو تار چله پیچیده می‌شود و به‌راحتی باز نمی‌شود.
گره فارسی یا نا متقارن: این گره نیز بیشتر در مناطق فارس‌نشین کاربرد دارد، و دو نوع چپ‌گرد و راست‌گرد دارد که هر کدام خواب فرش را تغییر می‌‌دهند. گره فارسی را گره نامتقارن نیز می‌گویند، زیرا خامه دور یک تار پیچیده شده است و نسبت به تار دیگر تقارنی ندارد.
بافت و ایجاد نقش: این مرحله از کار مهم‌ترین بخش بافت قالی است و بافنده تمام مهارت، ذوق و سلیقۀ خود را در آن به نمایش می‌گذاردو گره زدن و قرار دادن خامه‌های رنگی در جای خود، ایجاد نقش‌های متنوع، پودکشی، شانه زدن و قیچی کاری پرزهای اضافی از کارهایی است که در هر رج از فرش باید بدان پرداخت.

روش‌ها و تکنیک‌های بافت
تخت‌بافت: در این شیوۀ بافت تارهای قالی به صورت موازی و تخت و بدون هیچ زاویه¬ای در بین تارهای زیر و رو در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد و فاصلۀ آن‌ها تقریباً ۵/۱ برابر قطر نخ چله است. یک گره از پشت فرش به صورت دو گره دیده می‌شود، فرش بافته‌شده به این روش نرم است و انعطاف زیادی دارد. بعد از یافتن یک رج پودی متناسب با قالی و به ضخامت متوسط از بین چله‌ها عبور داده می‌شود.
نیم لول: در این روش فاصله بین تارهای چله به اندازه قطر نخ چله بوده و تارهای زیر و رو دارای زاویه می‌باشند یک گره در پشت فرش به اندازه یک گره و نیم گره دیده می‌شود. در این روش از دو پود به ضخامت یکسان استفاده می‌‌شود.
لول بافت: در این شیوه بافت فاصله‌ای در بین تارهای قالی وجود ندارد و زاویه‌ای در بین تارهای زیر و رو وجود دارد در این بافته‌ها یک گره از پشت فرش به صورت یک گره کامل و تک دیده می‌شود و بین گره‌ها شیار وجود دارد، در این روش از دو پود که یکی کلفت و دیگری نازک است استفاده می‌شود.

عیوب حین بافت
در حین بافت ممکن است بر اثر بی‌دقتی یا اشتباه عیوبی بر فرش پدید آید. مهم‌ترین این عیوب شامل موارد زیر است:
بالازدگی، پایین‌زدگی، پوکی (توخالی)، پیچیدگی، ترنج داشتن، چند چین یک پود، خلوتی، دودست شدن، دورنگی، ذرتی شدن (ته‌خواب شدن)، سره داشتن، شانه داشتن (سرکجی)، شل شدن چله¬ها، کوبیدگی، کجی، کیسی، پارگی، شل‌بافی، بد قیچی بودن، غلط‌بافی