همه چیز از فرش هریس شروع شد

-لطفا بیوگرافی و نحوه ورود خودتون به حوزه فرش رو برای خوانندگان بفرمایید:

-اینجانب مجید محمدی اکبری فرزند کریم متولد ۱۳۳۷ شهر تبریز هستم. دوران ابتدایی را در دبستان فیاض تبریز و متوسطه را در دبیرستان تمدن به اتمام رساندم. در دوران دبیرستان با نقشه فرش آشنا و به آن علاقه‌مند شدم. با وجود آنکه کلاس خصوصی نقاشی و طراحی را نزد استاد خیابانی آموخته بودم درکلاس درس مدرسه طرح گل و مرغ تمرین می‌کردم به همین جهت تنبیه‌های زیادی را تجربه کردم. در همان سال‌ها خواهر بزرگترم ازدواج کرد. شوهر خواهرم طراح بود و کارگاه قالیبافی داشت. روزی که من کارگاه قالیبافی را برای اولین بار از نزدیک دیدم از شدت ذوق نمی‌دانستم چه بگویم و چگونه احساس خود را بر زبان آورم همان زمان مسحور و مجذوب این هنر اصیل شدم. با اینکه طرح‌های آذربایجان را آموخته و به کار گرفته بودم برای خود سفارش‌هایی داشتم (دستم توجیب خودم بود) شروع کردم به تحقیق در طرح و رنگ فرش. به طوری که در کتاب‌های آن سال‌ها بخصوص کتاب فرش “پروفسورپوپ” را می‌دیدم احساس عجز می‌کردم چرا که من با نقشه فرش اصفهان یا کرمان و کاشان و … آشنا نبودم.

-در سال ۱۳۵۷ با سفارش استاد “تبریزی”در تهران نزد مرحوم استاد “نادری” رفتم. شروع به جمع آوری اطلاعات در مورد نقشه‌های رنگی (رنگ و نقطه) نمودم و متوجه شدم که نقطه با قلم موی را تجربه نکرده‌ام و می‌بایست آن را یاد می‌گرفتم. مرحوم نادری درمغاره تکنیک نقطه با قلم موی را به من آموخت. با معرفی استاد نادری در اصفهان نزد “استاد ارچنگ” رسیدم، طرح‌هایم را ملاحظه نمود و مرا پذیرفت. تأثیر ایشان بر بنده قابل توجه بود، با اینکه دو سال شاگرد استاد ارچنگ بودم اما بسیار بهره بردم. در آن زمان انقلاب در حال شکل گرفتن بود و سرتاسر ایران اعتصاب بود اما این زمان برای من فرصتی مناسب جهت تمرین و ممارست بیشتر بود چرا که سفارش‌هایی که در دست داشتم در حالت معوق مانده بود. خود را مشغول کار و تحقیق شبانه روزی کرده بودم. سبک‌های متفاوت نقشه در مناطق گوناگون را مطالعه و رنگ و نقطه می‌کردم و بدین طریق طرح‌های گوناگون را بررسی می‌کردم. در آن زمان آموخته‌های استاد ارچنگ را بیشتر بکار می‌گرفتم. در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۶۳ برای أخذ ویزای آلمان به تهران آمده بودم . از مقابل خیابان فردوسی عبور می‌کردم که با مشاهده آگهی روی شیشه‌ی فروشگاه متوجه شدم که نیازمند طراح نقشه‌اند. برای آشنایی وارد شرکت شدم مرا به اتاق مرحوم “استاد پاک‌دست” معرفی کردند. استاد فرمودند: زمان بازنشستگی من فرا رسیده است ولی مدیریت شرکت موافقت نمی‌کند مگر اینکه یک طراح همانند خویش را جایگزین کنم تا موافقت کنند.

-استاد پاک دست برای شناخت از سطح کار، یک قالیچه به من سفارش دادند و ذکر کردند اگر مورد پسند شرکت واقع شود استخدام می‌شوی در غیر این صورت طرح را باز می‌گردانند. من قبول کردم. حدود یک ماه بعد طرح را کشیده و آن را آوردم. استاد با دیدن طرح من آن را نزد آقای “الله داد” بردند و تأیید نمودند. بلافاصله مورد تأیید مدیرعامل آقای “محمدرضا عابد” نیز واقع شد و این گونه به عضویت شرکت درآمدم.

-اولین مواجه شما با موضوع فرش و طراحی فرش از کجا آغاز شد؟

-اولین مواجه من با فرش زمانی بود که خیلی کوچک بودم و در منزلمان فرش هریس بود و چون فرش هریس دارای حاشیه طرح سماوری است بسیار مورد توجه من قرار گرفت و با آن اشکال بازی می‌کردم یعنی محور آشنایی من با فرش، طرح هریس بود که رفته رفته همین موضوع باعث شد که من به فرش‌های دیگر در عوالم بچگی توجه بیشتری کنم. به پرنده‌ها و اسلیمی‌ها و گردش‌ها توجه می‌کردم و همین موضوع سر منشاء من شد و در دوران نوجوانی شروع کردم با مداد از روی آنها کپی برداری کردم و به‌ اصطلاح نقشه‌ها را در آوردم و همین باعث شد که من متوجه بشوم که چقدر این تصاویر را دوست دارم و می‌توانم با آنها ارتباط بر قرار کنم.

-چه اساتیدی در حوزه طراحی روی شما تأثیر گذار بودند؟

-اساتیدی که تأثیر زیادی بر من داشتند در وهله اول استاد عزیزم به نام آقای حسین تبریزی بودند که برای من بسیار زحمت کشیدند بعد از آن از استاد خیابانی خیلی ایده گرفتم و چون در بازار تبریز کار می‌کردم و به تمامی نقشه‌های منطقه و اطراف بخصوص هریس واقف شدم توجه‌ام به کتاب”پرسنکوف” جلب شد که طرح‌هایی در آن دیدم که برام تازگی داشت و آشنایی نداشتم و تصمیم گرفتم که در مورد آنها تحقیق و مطالعه کنم که از استادم خواستم که من را به آن منطقه استان فارس معرفی کند به اصطلاح من رو به این مناطق آشنا کند. و همین گفت و گو باعث شد من را به آقای استاد ارچنگ معرفی کردند که کارهایشان را بسیار دوست داشتم که خدا روحشان را شاد بگرداند که یکسری نقوش من الهام از کارهای ایشان است که خوشبختانه باعث شد که من توجه ایشان را جلب کنم و حدود دو سال افتخار شاگردی ایشان را داشته باشم و در طی این دو سال من خیلی چیزها از ایشان یاد گرفتم حالا به‌ جز نقشه فرش از نقاشی مینیاتور هم یاد گرفتم که به دلیل اینکه استاد تجویدی هم در آن زمان پیش ایشان تشریف می‌آوردند من با ایشان آشنا شدم و با نقاشی مینیاتور هم ارتباط نزدیکی پیدا کردم قبل از آن من نقاشی مینیاتور را فقط در کتاب‌ها و کارت پستال‌ها دیده بودم و در ضمن این کارها من علاقه زیادی به کاشی کاری داشتم و در کارگاه کاشی کاری هم ۶-۵ ماهی کار کردم و می‌خواستم ببینم که آنها که از اِلمان‌های فرش در کارهایشان استفاده می‌کنند چگونه است و ضمن اینکه من به نقاشی بسیار علاقه‌مند بودم و خیلی خوب نقاشی می‌کردم و همین باعث شد که من در این هنر بمانم و طراحی فرش را به‌عنوان حرفه خودم انتخاب کنم.

-به نظر شما بیشترین اثرگذاری یک فرش در طراحی آن نهفته است یا رنگ آمیزی؟

-به نظر طراحی فرش همان رنگ و نقطه فرش است و این موضوع بر می‌گردد به بعضی مناطق مثل اصفهان که به رنگ و نقطه فرش بسیار اهمیت می‌دهند گر چه در مناطق آذربایجان شیوه رنگ گذاری به آنچه که اصفهان اهمیت می‌دهند نیست و مثل اصفهان صورت نمی‌گیرد. در تبریز معمولاً رنگ زیاد دارند و با رنگ آمیزی بسیار زیبا فرش را می‌بافند اما در اصفهان محدودیت رنگ است و باید با همان تعداد محدود رنگ شاهکار زیبایی را خلق کنند که هردو منطقه با توانایی‌های مخصوص به خودشان این کار را انجام دادند. به نظر من رنگ و نقطه مکمل طرح است که یعنی این‌طور نیست که در وهله اول شما فرشی را نگاه کنید و بگویید که فقط طرحش خوبه! نه این‌طور نیست هر دو مکمل هم هستند هر کدام از آنها نقصی داشته با شه حتماً روی زیبایی فرش تأثیر مستقیمی دارد.

-آیا فرشی بوده که توسط شما طراحی شده باشد ولی فرصت رنگ آمیزی آن را نداشته و به کسی دیگری واگذار کرده باشید و تمایزی بین خروجی کار مشاهده کرده باشید؟ و آیا این تجربه‌ها بهتر بوده یا نه؟ یعنی یک رنگ آمیزی کار شما را بهتر یا بدتر کرده باشد؟

– یادم هست که سال ۷۳ – ۷۴ بود که ما یک طرح گردی رو از جهاد سفارش گرفتیم که حدود ۲۰۰ متر بود و من طراحی کردم و رنگ آ میری آن را در دفتر شخصی خودمان انجام دادیم که شما هم حضور داشتید و من بعد از طراحی ایده‌ای برای رنگ آمیزی به ذهنم رسید که به سفارش دهنده القا کرده بودم. پذیرفتن یک سری رنگ در فرش برای یک عده یک مقدار مشکل است. ما این کار را با چه زحمتی اجرا کردیم اون موقع کامپیوتر برای این کار وجود نداشت. مجبور بودیم کار را روی کاغذهای بسیار بزرگ به هم بچسبانیم و در اندازه ۱ به ۱ بکشیم و سپس رنگ آمیزی انجام دهیم و آقای محمدزاده که آن زمان همکار من بودند و مسئولیت رنگ آمیزی را به ایشان سپردم که خوشبختانه کار را بسیار زیبا و به نحو احسنت انجام دادند. ولی کلاً اگر نقشه فرشی بخواد انجام شود اگر طرحی که خوب باشه و رنگ آمیزی جالب و مناسی نداشته باشه بالاخره طرح خودش رو نشون می‌ده و خود نمایی می‌کنه که طرح، طرح قوی است برعکسش هم همینطوره که اگر رنگ مناسبی با شه اما طرح ضعیف با شه مطمئناً به نقشه لطمه خواهد خورد و توی این دوره که ما می‌بینیم یکسری فرش‌ها داره تولید می شه که واقعاً در شان و منزلت فرش ایرانی نیست. متأسفانه هیچ سازمان یا ارگانی نیست که بخواهد عهده دار این موضوع باشد و بخواهد پیگیر این موضوع باشد.

-آیا تولیدکنندگان و سفارش دهندگان اهمیت کار شما را درک می‌کنند؟ و اگر احیا نا تغییراتی را در طرح شما خواستار هستند مبنای اصولی دارد یا نه؟توضیح دهید.

– تولید کنندگان معمولاً وقی طرحی را سفارش می‌دهند معمولاً روی رنگش خیلی نظر نمی‌دهند چون دوست دارند که طرحی که سفارش دادند بر مبنای ایده اصلی خودشون با شد اگر چنانچه ما به‌عنوان طراح پافشاری کنیم فقط می‌توانیم ایده خود را بر روی کاغذ اجرا نماییم به‌صورت اتود به آنها نشان بدهیم و اگر دوست داشتند و موافق بودند می‌توانیم طرح خود را با سلیقه خود برایشان اجرا نماییم. و در یکسری مواقع هم هست که تولید کننده یک طرحی رو در نظر داره و اصلاً دلش نمی خواد هیچ تغییری در آن صورت گیرد. دخل و تصرف در این مورد بر می‌گردد به حرفه خود طراح که اگر طراح خیلی حرفه‌ای باشد می‌تواند دخل و تصرفی برای بهبود طرح انجام بده نه اینکه واقعاً کی کار را انجام بده که این می‌شود ارزش دوم یعنی در دسته طراحی درجه دوم قرار می‌گیرد. ولی من معمولاً طرح‌هایی که قدیمی است و احیا کننده طرح‌هایی که مربوط به یکسری مناطق است که غالبا هم این طرح‌ها را به من سفارش می‌دهند من معمولاً ایده خاصی دارم هم در زمینه خود طرح و هم در زمینه اجرای طراحی و رنگ که با تولید کننده و سفارش دهنده در میان می‌گذارم که تقریباً اکثراً می‌پذیرند که همین هم باعث شده که ما تا امروز دوام بیاوریم توی این بازار و بتوانیم با سفارش دهندگان کار کنیم که این برای ما مشوق خوبی است.

-در خلوت خودتان طراحی های کدام ناحیه فرش ایران را دوست دارید؟

– این سوال خیلی سختی است که من بتونم جوابش رو بدهم. من در این مدت تقریبا ۳۰ سالی که کار کردم اکثر مناطق را کار کردم و هر کدام از آنها شیرینی خاص خودشون رو دارد. نه اینکه من چون تبریزی هستم بگم طرح تبریز رو می‌پسندم نه اینطور نیست هر کدام مثل میوه‌های فصلی می‌مانند که هر کدام شکل و مزه و طعم خودشون رو دارد من شخصا نمی‌توانم بگم کدوم منطقه رو بپذیرم که کدام منطقه بر کدام منطقه ارجحیت دارد. بهتره بگیم کدام مناطق الان بهترین طرح ها را ایجاد می‌کنند شاید این سوال بهتر باشه.

– آیا تا بحال شده طرح و رنگ چند شهر را با هم ادغام کنید و یک کار فرامنطقه ای طراحی کنید؟ و آیا مواجه تولیدکنندگان و مردم با این کار از نوع مثبت است یا منفی؟

-من اکثر کارهام به همین شکل است و همیشه سر این موضوع اثر خیلی مثبتی گرفتم چرا که ما در طراحی خودمون سعی می‌کنیم که بهترین کار را انجام دهیم یعنی هر کسی در حرفه خودش این تلاش را می‌کنه که بهترین کار را انجام بدهد. هر موقع ما بتونیم یک طرحی را از همه مناطق ادغام کنیم البته بصورت حرفه‌ای با آشنایی با تمامی اِلمان‌های منطقه. در غیر اینصورت کار بصورت وحشتناکی صدمه می‌بیند. اگر چنانچه طراح خیلی حرفه‌ای باشد و بتواند در این راه اطلاعات کافی داشته باشد و بتواند این ادغام را به‌صورت حرفه‌ای انجام دهد کار خیلی زیباتر و شاخص‌تر هم میشه و من در بیشتر کارهام به این صورت عمل می‌کنم.

-به نظر شما پرطرفدارترین فرش های ایران مربوط به کدام شهر است و چرا؟

– در حال حاضر به نظر من پرطرفدارترین فرش‌های ایران برمی‌گردد به دو منطقه تبریز و قم. این هم بابت این است که این دو منطقه اخیرا کارهای خاصی انجام می‌دهند و کارهای تکراری انجام نمی‌دهند. تنوعی که در طرح و رنگشون دیده می‌شود مواجهه می‌شه با آنکه مردم یک مقدار نسبت به این فرش‌ها ذوق بیشتری داشته باشند و علاقه بیشتری نشان دهند. البته تا جایی که من اطلاع دارم چون در نمایشگاه داخلی و حتی خارجی که ما معمولا سوال می‌کنیم این جواب را به ما می‌دهند. اصفهان هم در جای خودش فرش‌های خوبی دارد ولی به نظرم می‌رسد که اصفهان باید در کارهایشان تجدید نظر کنند البته در این دوره.

– از وضعیت کنونی فرش دستباف راضی هستید؟ برای برون رفت از وضعیت حاضر چه پیشنهادات و راهکارهایی ارائه می‌دهید؟

– به نظر من در دوره‌ای که بسر می‌بریم فرش در رکود کامل بسر می‌برد و برای رهایی از آن فکر کنم یک مقداری مسئولین باید در موردش تصمیمات درستی بگیرند چون این موضوع یک مقداری بسترش در مسائل سیاسی کشور هم دخیل شده و این ما را آزار می‌ده مثلاً این تحریم‌هایی که به وجود آمده و از طرف کشور امریکا ایجاد شده فرش ایران را یک مقدار کم رونق کرده. هم در تولیدات داخلی و هم در صادرات خارجی. برای برون رفت از این موضوع هم به نظرم می‌رسد که الان یک پوست اندازی جهانی در رابطه با طراحی و رنگ بخصوص در فرش دارد انجام می‌شود. اگر چنانچه که ما بتوانیم نیم نگاهی به طرح‌هایی که در کشورهای مختلف مورد اقبال عمومی مردم قرار می‌گیرد داشته باشیم من متوجه شدم یکسری فرش‌هایی که در آمریکا معمولاً مورد پسند نسل جدید قرار می‌گیرد اون‌ها شاید می گویند مدرن اما من می‌گویم یکسری طرح‌هایی که بتواند از رنگ‌های خاموش و لایت و از رنگ‌هایی که هماهنگی و همرنگی بهتری نسبت به دکوراسیون‌های امروزی دارند بخواهیم انجام بدهیم خیلی بهتر می‌توانیم جواب بگیریم. حتی چنانچه که با همین طرح‌های کلاسیک خودمون هم بخواهیم انجام بدهیم خیلی بهتر می‌شود بازار را مجدداً به‌ دست بگیریم حتی با توجه به این تحریم‌ها خیلی بهتر می‌شود کار کرد به نظر من به‌ جز مسائل سیاسی و گمرکی و اداری و بانکی و خیلی مسائلی که من واردشون نمی‌شوم ما باید کار خودمون رو در وهله اول بهتر انجام بدهیم. هم در رنگ هم در طرح هم در رنگرزی و در بسترهایی که برای فروش فرش و هم الیاف و موادی که مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر همه درست و خوب انجام بپذیرد موفقیت بهتر و بیشتری هنوز هم می‌توانیم به‌دست آوریم.