اصلاح‌طلب ناکام

عبدالحسین تیمورتاش ملقب به سردار معظم خراسانی در ۱۲۶۰ خورشیدی در شمال خراسان زاده شد و در ۹ مهر ۱۳۱۲ مورد خشم رضاشاه قرار گرفت و در زندان قصر به‌دست پزشک احمدی به قتل رسید و در امام‌زاده عبدالله شهر ری به خاک سپرده شد.

او از ۱۳۰۱ تا یک سال و اندی پس از  آن فرماندار کرمان بود. گرچه صاحب‌نظران نقدهایی بر او دارند اما نمی‌توان منکر نقش او در اصلاح استانداردهای کارگاه‌های قالی‌بافی کرمان شد.

اقداماتی که گرچه چندان به ثمر ننشست اما زمینه را برای اصلاحات گسترده‌تر و تأسیس شرکت سهامی فرش ایران در ۱۳۱۴ آماده ساخت.

تیمورتاش در بازرسی‌ از کارگاه‌های قالی‌بافی کرمان مشاهده می‌کند که بیشتر این کارگاه‌ها از شرایطی ناهنجار برخوردارند. احتمالاً وضعیت دیگر کارگاه‌های قالی‌بافی در سراسر ایران هم چنین بوده است.

بسیاری از کارگاه‌ها در زیرزمین قرار داشتند و نبود نور کافی خورشید و تهویه مناسب سبب بروز بیماری‌های استخوانی و ریوی در میان قالی‌بافان شده بود. او دستور داد در کارگاه‌ها پنجره‌ای رو به جنوب بگشایند و کارگاه‌ها را از گودی نمور خارج کنند تا دست‌کم هم‌سطح زمین شوند و محل نشستن قالی‌بافان نیز بالاتر از زمین باشد تا راحت‌تر بنشینند.

اما تولیدکنندگان و مالکان کارگاه‌های قالی‌بافی که این اقدامات برایشان به دلایل گوناگون به‌صرفه نبود به مخالفت با اصلاحات تیمورتاش برخاستند و قالی‌بافان را که ذی‌نفعان اصلی بودند، علیه او شوراند و آنان را وادار کردند ۲۵ روز در تلگرافخانه تحصن کنند تا فرماندار اصلاحاتش را پس بگیرد.

قالی‌باف بی‌پناه به اصلاحات تیمورتاشی اطمینان نداشت و نگران قوت روزانه‌ش بود اما می‌دانست که صاحبکار در پایان روز نواله‌‌ای ناچیز، گرچه به قیمت فرسودگی تنش، سر سفره‌اش می‌گذارد.

مشروح گزارش تیمورتاش در سند زیر در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در دسترس است:

جلسه ۱۱۳: صورت مشروح مجلس یوم یکشنبه بیست و هشتم جدى هزار و سیصد و دوم شهر جمادى الثانیه هزار سیصد و چهل و سه.

داود شادلو
عضو هیئت علمی گروه فرش دانشگاه هنر شیراز