نقش‌مایه درخت بید مجنون در طرح خشتی

بررسی نقشمایه درخت بید مجنون در قالی “نقش خشتی” استان چهار محال بختیاری

طرح درخت یکی از مهمترین و اصیل ترین نقشمایه های تزئینی و عرفانی هنرهای سنتی ایران است.

نمونه ای از آن درخت بید مجنون است که در نگاره و آثار هنری ایرانی خصوصا فرش دستباف برخی از مناطق نمایان است. به همین ترتیب به معرفی این نقشمایه بویژه “قالی خشتی” در استان چهارمحال بختیاری می پردازیم.
در حال حاضر نقشه خشتی یکی از پرطرفدارترین گونه های قالی در بین بیشتر قالیبافان و تولید کنندگان چهارمحال بختیاری است.

به نحوی که در بعضی مناطق استان مانند سامان تقریبا کلیه بافندگان این نقشه را عموما در ابعاد ۲در۳ یا ۳در۴متر تولید می کنند. مرغوب ترین قالی خشتی از نظر رنگرزی و کیفیت رنگ های طبیعی ، تنوع طرح و نقش، زیبایی و دوام در چالشتر تولید می شود .

نماد بید مجنون در قالی نقش خشتی از گذشته تاکنون با تحولاتی در طرح و رنگ به شکل چشمگیر و قابل اعتنا استفاده می شود.

در یک خشت تنه درخت در وسط و تعدادی شاخه از دو طرف آن به صورت عمودی آویزان است .شاخه ها اغلب به صورت متقارن در دو سوی تنه به کار برده می شوند و تعداد آنها در هر سو ۳ تا ۵ شاخه است.

بید مجنون به صورت های متقارن و نامتقارن ، گلدار و میوه دار، ۲ یا چند لته ای به شکل دسته ای و جداگانه بر روی هم ترکیبی با پرندگان و حیوانات در خشت های همجوار بافته می شود.

نگاره درخت بید مجنون که اجرای آن با بهره گیری از خطوط شکسته هندسی شاخه های آویزان درخت بید را در حالات مختلف و به صورت انتزاعی تداعی می کند.

البته در کنار نگاره بید مجنون، درختان سرو تبریزی، کاج بعضا سبزه ها و گلهایی هم مشاهده می شود.

نقش بید مجنون در چهارمحال بختیاری سرشار از زندگی و حرکت معنا می شود و با توجه به تنوع و درخشندگی رنگ های استفاده شده در آن، همچنین روابط اجزا در هر نقشمایه رفت و برگشت عناصربصری که در نوع خود یادآور نقوش گلیم عشایر ایران است.

هم اکنون در قالی خشتی استان چهارمحال بختیاری بیش از ۳۰ نوع نقش بید مجنون بافته می شود.

در خصوص طرح درختان ، به ویژه بید مجنون، انتزاع هندسی شدن طرح، خصوصا در چالشتر حکایت از ارتقا کیفی این نقشمایه از نظر بصری دارد.

علی رغم میل متقاضیان و دخالت در انتخاب نقوش فرش در این مناطق، این نقش تاکنون متاثر از تزیینات معماری سنتی اماکن تاریخی این نواحی است.

هرچند آنچنان که گفته شد به طور کلی اغلب نقش ها در پیوند تنگاتنگ با نحوه زندگی معیشت ساکنان و طبیعت پیرامون شکل گرفته است.