چرا این قالی درباری سرخ‌‌رنگ صفوی «رؤیای مجموعه‌داران» است؟

لوئیز برودهرست، سرپرست بخش فرش و قالی حراج کریستیز می‌گوید: «فرش در سده نوزدهم، کالایی کمیاب و گران‌قیمت بود که تنها افراد بسیار ثروتمند امکان بهره‌مندی از آن را داشتند. این قالی سرخ‌رنگ صفوی که در حراجی کریستیز (اکتبر ۲۰۲۳) عرضه شده، بافت ایران در سده شانزدهم است و از حدود ۱۸۷۶ به مجموعه بارون ادموند جیمز دی روتشیلد (۱۸۴۵-۱۹۳۴) راه یافته است».

هتل دِ پونتِلبا

داستان این قالی از این خانه آغاز می‌شود: هتل دِ پونتِلبا؛ خانه‌ای باشکوه در خیابان دو فاوبورگ سنت اونوره پاریس، مشرف به خیابان شانزه‌لیزه که امروزه خانه سفیر ایالات متحده آمریکا در فرانسه است؛ اما در دوران امپراتوری دوم فرانسه از آن بانک‌دار مشهور، بارون ادموند جیمز دو روتشیلد و همسرش آدلاید (۱۸۵۳-۱۹۳۵) بود. عمارتی زرین با گنجینه‌هایی بی‌شمار.

از چپ بارون ادموند جیمز دو روتشیلد و همسرش آدلاید

در اتاق‌های بزرگ عمارت روتشیلد که به سلیقه او و همسرش چیده شده بودند، نقاشی‌های هلندی، ظروف چینی، فرشینه‌های فلاندری و مجموعه‌ای گران‌بها از فرش‌های شرقی وجود داشت. یکی از این فرش‌ها، قالی درباری سرخ‌رنگ صفوی است که در ۲۶ اکتبر در حراج کریستیز لندن عرضه می‌شود. به گفته لوئیز برودهرست: «این بازمانده استثنایی! این شاهکار! در کارگاه‌های امپراتوری صفوی در قزوین، بین سال‌های ۱۵۶۵ تا ۱۵۷۵، در زمان سلطنت شاه‌تهماسب اول (۱۵۱۴-۱۵۷۶) بافته شده است».

قالی درباری صفوی، احتمالاً قزوین، شمال ایران، حدود ۱۵۶۵-۱۵۷۵٫ ۱۶ فوت ۹ اینچ در ۷ فوت ۳ اینچ (۵۱۷ سانتی‌متر در ۲۲۵ سانتی‌متر). برآورد: ۲,۰۰۰,۰۰۰-۳,۰۰۰,۰۰۰ پوند

در میان چرخش شاخه‌های درهم‌تنیده انگور، نخل‌ها و گل‌آویزها، قرقاول‌هایی به تصویر کشیده شده است. جالب آن که هفده رنگ غنی این فرش، بیش از ۴۰۰ سال دوام آورده‌اند که نشان‌دهنده سطحی بسیار استثنایی از دانش فنی رنگرزی در دوره صفوی است.

شش اشراف‌زاده به کمک فقرا آمده‌اند، اثر پیتر ون آنرادت (۱۶۳۵-۱۶۳۵)، آمستردام، ۱۶۷۵٫ رنگ‌روغن روی بوم. ۲۳۷ × ۴۲۵ سانتی‌متر

گرچه قالی‌هایی ازاین‌دست، در اصل برای کاخ‌های صفوی بافته می‌شدند، اما به دربار و خانه‌های اشراف اروپا نیز راه یافتند و به کالاهایی ارزشمند تبدیل شدند. در سده هفدهم، نقاشی‌هایی از اشراف‌زادگان اروپایی به دست نقاشان هلندی و فلاندری کشیده شده است که در بیشتر آن‌ها فرش‌های ایرانی برای نشان دادن ثروت و جایگاه بالای اجتماعی اشراف دیده می‌شود.

جوزف دووین

گمان می‌رود که روتشیلد، این قالی را از دلال آثار هنری، سر جوزف دووین، حدود سال ۱۸۷۶ خریده باشد. دووین مسئول و مشاور خرید سرمایه‌داران و صاحبان صنایعی چون فریک، راکفلر، روتشیلد و وندربیلت بود. هنگامی که ادموند دو روتشیلد در سال ۱۹۳۴ درگذشت، بسیاری از گنجینه او (از جمله ۴۰۰۰۰ نقاشی از استادان قدیمی) به موزه لوور پاریس اهدا شد. اما هتل دِ پونتِلبا، بخشی از املاک روتشیلد باقی ماند؛ اگرچه در طول جنگ جهانی دوم به دست هرمان گورینگ به‌عنوان باشگاه افسران لوفت‌وافه مورداستفاده قرار گرفت.

روبرتو کالوی

این قالی نیز در دهه ۱۹۷۰ فروخته شد؛ حدود سه دهه پس از آن که هتل دِ پونتِلبا را نمایندگی دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا در پاریس خریداری کرد. از آن زمان، مالک آن نخست، روبرتو کالوی، سرمایه‌دار و فراماسون ایتالیایی، ملقب به «بانک‌دار خدا» بود که در سال ۱۹۸۲ به شکلی مرموز درگذشت.

گوردون پی گتی

سپس گوردون پی گتی، تاجر و آهنگ‌ساز آمریکایی آن را خرید. لوئیز برودهرست، فرش‌ها را رؤیای مجموعه‌داران توصیف می‌کند و می‌افزاید: «فرش‌ها مجموعه را زنده می‌کنند؛ آنها داستانی در پشت خود دارند که شاید دیگر آثار هنری نتوانند چنین چهره‌ای از خود نشان دهند».

متن: پایگاه اینترنتی حراج کریستیز
ترجمه: داوود شادلو