شکوه فرش‌های ایرانی

اعتبار بسیاری از نمایشگاه‌های فرش دستباف در غرب، از گذشته تاکنون، به کتب و کاتالوگ‌هایی است که درباره فرش‌های آن نمایشگاه یا رویداد نوشته می‌شود. اروین گانس رودین کتاب «شکوه فرش‌های ایرانی» را در ۱۹۷۸ به سفارش دربار با اهداف تبلیغاتی و در آستانه گشایش موزه فرش ایران (۲۲ بهمن ۱۳۵۶) در ۵۶۶ صفحه نوشت.

این کتاب واپسین کتابی است که مشخصاً درباره فرش‌ ایران به حمایت دولت ایران و به‌دست خاورشناسان نوشته شده است. رودین در پیشگفتار کتاب می‌نویسد: «فرش‌بافی، هنر عامیانه‌ای است که در بسیاری از تمدن‌های جهان رایج است، اما در هیچ کجا به‌اندازه ایران به اصالت، زیبایی و پیشرفت فنی دست نیافته است. برای سده‌ها فرش در فرهنگ و همچنین صنعت ایرانی نقشی محوری داشته است».

پژوهش درباره‌ فرش‌هاى دستباف شرقى همواره با پشتیبانی یا عدم پشتیبانی حكومت از پژوهشگران قوت و ضعف داشته است. پس از انقلاب تمرکز بر سویه‌های تجاری فرش بیش از سویه‌های هنری آن بود و تصور بر این بود که بدون تبلیغات گسترده بر بخش هنری می‌توان در بخش صنعت فرش توفیق یافت و بازارهای جهانی را حفظ کرد؛ بنابراین از کمیت پژوهش‌هایی که زیر نظر پژوهشگران پرآوازه جهان که تأثیری بسیار در مجامع بین‌المللی داشتند کاسته شد.

با شروع جنگ و اوج‌گیری تبلیغات ایران‌هراسانه، فرش‌شناسان کمتر به ایران آمدند و مطالب اندکی نیز درباره فرش ایرانی نوشته و منتشر شد. فرش‌‌پژوهان سرشناس جهان نیز جذب دیگر مراکز پشتیبان چون ترکیه، آذربایجان، هند و در این اواخر کویت و قطر شدند.

شوربختانه در داخل کشور نیز بیشتر برنامه‌های فرهنگی نمایشگاه‌های فرش دستباف متوقف شده یا به حداقل رسیده است و جنبه‌های تجاری در اولویت قرار گرفته‌اند. درصورتی‌که هنر و صنعت فرش، هم‌بستگی دارند و در کنار هم رشد می‌کنند. بی‌توجهی به هر کدام، به‌سوی دیگر آسیب می‌زند.

دکتر داود شادلو
عضو هیئت علمی گروه فرش دانشگاه هنر شیراز