ماجراهای مارکوپولوی معاصر

سی و چهار سال پس از اینکه کتابخانه انجمن جغرافیای آمریکا مجموعه عکس‌های هریسون فورمن را دریافت کرد، دسترسی آنلاین به عکس‌های او در می ۲۰۲۱ به‌صورت کامل فراهم شد. این مجموعه عکس را همسر هریسون، ساندرا کارلایل فورمن در سال ۱۹۸۷ اهدا کرده بود و دربرگیرنده عکس‌های چاپی، نگاتیوهای سیاه‌وسفید و رنگی، اسلایدهای رنگی ۳۵ میلی‌متری، اسلایدهای رنگی و فیلم‌های سینمایی است که سفرهای بسیار او را به سراسر جهان از ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰ شامل می‌شود.

فورمن در سال ۱۹۶۷م (۱۳۴۶ خورشیدی) به ایران سفر کرد و ۸۲۰ عکس رنگی شگفت‌انگیز از زندگی مردم در شهرهای گوناگون، آثار تاریخی و طبیعت ایران گرفت. هریسون فورمن (۱۹۰۴-۱۹۷۸) کاوشگر، هوانورد، عکاس، روزنامه‌نگار و نویسنده آمریکایی بود. فورمن در ۱۵ ژوئن ۱۹۰۴ در میلواکی، ویسکانسین به دنیا آمد. او دانش‌آموخته زبان‌های شرقی از دانشگاه ویسکانسین بود. در اوایل دهه ۱۹۳۰ برای فروش هواپیماهای آمریکایی به چین رفت و آنجا به خلبانان چینی آموزش داد. او با روزنامه‌ها و مجلات زیادی همکاری می‌کرد مانند لندن تایمز، نیویورک‌تایمز، کازموپولیتن، هارپرز، لایف و نشنال جئوگرافیک.

در چین بود که شایعه‌ای شنید مبنی بر اینکه کوهی مرموز در تبت وجود دارد که ظاهراً بلندتر از کوه اورست است. فورمن به تبت رفت و اگرچه هرگز کوهی را که به دنبالش بود پیدا نکرد، اما به‌عنوان یکی از اولین کاوشگران غربی شناخته شد که از تبت دیدن کرده است. همین تجربه سبب شد در ۱۹۳۷ مدیر فنی فیلم «افق گمشده» شود که برنده جایزه اسکار شد.

مجموعه عکس‌های او از بافندگان فرش ایران از برجسته‌ترین آثار اوست که به آگاهی پژوهشگران درباره شیوه‌های تولید فرش در آن بازه زمانی می‌افزاید. در اواخر دهه سی، فورمن به‌عنوان فیلم‌بردار سرویس‌های خبری درگیری چین و ژاپن را پوشش می‌داد. فورمن در این زمان بیشتر به دلیل پوشش خبری نبرد شانگهای در ۱۹۳۷ و حمله نازی‌ها به لهستان در ۱۹۳۹ شناخته شد. همچنین او از مهم‌ترین عکاسان جنگ جهانی دوم بود. اما شاید مهم‌ترین کار ژورنالیستی او گفت‌وگو با مائو تسه‌تونگ در ۱۹۴۴ باشد.

پس از جنگ جهانی دوم، هریسون فورمن به یکی از مراجع مهم درباره مسائل خاور دور تبدیل شد و بیشتر فعالیت‌های خود را بر جهانگردی، مردم‌نگاری و طبیعت‌نگاری متمرکز کرد. از او چندین کتاب نیز منتشر شده است که برجسته‌ترین آنها، «راه ممنوعه تبت»، «ماجراهای مارکوپولوی مدرن»، «گزارش از چین سرخ»، «چگونه با دوربین خود درآمد کسب کنیم؟» و «سرزمین و مردم نیجریه» است.

فورمن در سال ۱۹۶۷م (۱۳۴۶ خورشیدی) به ایران سفر کرد و ۸۲۰ عکس رنگی شگفت‌انگیز از زندگی مردم در شهرهای گوناگون، آثار تاریخی و طبیعت ایران گرفت. او با چشم یک انسان‌شناس به پیرامون خود می‌نگریست و مجذوب زندگی، فرهنگ، اقتصاد، دولت‌ها و زیرساخت‌های هر مکانی می‌شد. مجموعه عکس‌های او از بافندگان فرش ایران از برجسته‌ترین آثار اوست که به آگاهی پژوهشگران درباره شیوه‌های تولید فرش در آن بازه زمانی می‌افزاید.

فورمن در ۳۱ ژانویه ۱۹۷۸ در نیویورک درگذشت.

گردآوری: دکتر داود شادلو
عضو هیئت علمی گروه فرش دانشگاه هنر شیراز