فرانسه و فرش اوبوسون

اوبوسون شهری در کنار رودخانه کروس در مرکز فرانسه است. این شهر از قرن پانزدهم به خاطر فرش‌ها و تاپستری‌هایش شهرت داشته است. فرش‌های آنتیک اوبوسون با تکنیک تاپستری از زیباترین و مجلل‌ترین کفپوش‌های آنتیک هستند. تاریخ واقعی شروع تولید فرش‌های تخت بافته شده اوبوسون در فرانسه مشخص نیست. با این حال، نمونه‌هایی از فرش‌های اوبوسون با طرح‌های روکوکو منجر به این حدس شده است که شروع تولید این فرش‌ها، احتمالاً در اواسط قرن ۱۸ بوده باشد، یعنی زمانی که ذائقه اروپایی‌ها نسبت به فرش‌های شرقی به نفع طراحی اروپایی تغییر کرد. ما می‌دانیم که لویی پانزدهم، لوئی شانزدهم و ناپلئون اول همگی فرش‌های تخت بافته شده اوبوسون را سفارش داده بودند (دو مورد اخیر را بسیار بیشتر از اولی سفارش داده بودند).

فرش‌های فرانسوی اوبوسون یادآورهنرهای تزئینی یونانی-رومی

فهرستی در سال ۱۷۸۶ شامل بیش از صد فرش اوبوسون در کاخ ورسای لیست شده است و تعداد زیادی فرش از همه کاخ‌های سلطنتی در سال ۱۷۸۹ را توصیف می‌کند. بسیاری از فرش‌های این منطقه توسط اشراف برای کاخ‌ها و قلعه‌های‌شان سفارش داده می‌شدند. این واقعیت که قالی‌های اوبوسون ساده‌تر تولید می‌شد، به آنها امکان می‌داد تا فرش‌هایی را برای فضاهای غیرمعمول بزرگ در زمان کمتری با حفظ کیفیت، ظرافت، جذابیت و زیبایی‌شناختی که طبقه حاکم آن زمان خواستارش بود، ببافند. فرش‌های اوبوسون با طرح‌های بزرگ قاب‌ها و کارتوهای آویزان شده با گلدسته‌ها، معماری تقریباً نئوکلاسیک و رنگ‌آمیزی ملایم‌شان، یادآورهنرهای تزئینی یونانی-رومی است.

سبک اشرافی قالی‌های اوبوسون

فرش‌های اوبوسون، غنی از تاریخ و دارای جذابیتی جاودانه هستند. فرش‌های عتیقه اوبوسون برای چندین دهه مورد توجه طراحان داخلی برجسته و همچنین مصرف کنندگان بوده است این فرش‌ها اغلب برای اشراف و توسط آنها سفارش داده شده‌اند زیرا می‌توانست نه تنها به عنوان یک کفپوش تزئینی، بلکه به عنوان یک اثر هنری باشکوه و زیبا، مورد تحسین همه کسانی باشد که قدم به قصر‌ها و کاخ‌هایشان می‌گذارند. طبقه حاکم همیشه می‌خواست حس عظمت را منتقل کند، بنابراین به جای اینکه اتاق را با تعدادی تکه‌های کوچک‌تر تقسیم کنند، ترجیح دادند کل اتاق را پر کنند. به همین دلیل، فرش‌های اوبوسون به ندرت در اندازه‌های کوچک‌تر و پراکنده یافت می‌شوند و فراوانی آنها در اندازه‌های بزرگ‌تر، بیش از هر نوع دیگری است.

سبک اشرافی قالی‌های اوبوسون شبیه به هیچ‌یک از دیگر کشورها نیست. مانند موفق‌ترین سیستم‌های تولید فرش، کارخانه‌های بزرگ بافندگی فرانسه برای خدمت به رهبران و اشراف این کشور تأسیس شد. بر اساس روندهای سلطنتی، طراحان با زحمت فرش‌های تاپستری با بافت مسطح ظریفی را طراحی کردند که با سبک معماری مجلل ورسای رقابت می‌کرد. طراحان ماهر در آبوسون با استفاده از برگ‌های آکانتوس و دسته‌های گل رز، فرش‌های فرانسوی ظریفی ساختند که کاملاً مکمل سبک باروک آن زمان بود. رنگ‌های پاستلی عاشقانه، طرح‌های معماری و سبک گل‌دار فرش‌های اوبوسون هنوز مورد توجه طراحان و افراد مشهور دوران بعد قرار گرفته است. تحسین عمومی برای سبک نئوکلاسیک مجلل فرش‌های اوبوسون توسط کوکو شانل، تونی برچ و کندی ادامه یافته است.

فرش اوبوسون، در دکوراسیون پست مدرن

در حالی که ایده کفپوش تزئینی بافته شده مترادف با فرش‌های شرقی است، اما قرن‌ها است که در اروپا و قاره آمریکا نیز تولید می‌شوند. مهم‌ترین تولیدات از این نوع در اروپا، قالی‌های اوبوسون و فرش‌های پرزدار کارخانه ساوونری در قرن هجدهم است که تا دهه ۱۸۸۰ ذائقه اروپایی‌ها را برای قالی‌های شرقی تحت الشعاع قرار دادند بودند. با این حال، در قرن بیستم، شرایط یک بار دیگر برعکس شد و اگرچه همچنان بازار خاصی را حفظ می‌کردند، فرش‌های آبوسون و ساونری و پسرعموهای انگلیسی آن‌ها، اکسمینستر، در سایه فرش‌های شرقی زندگی می‌کردند. به این ترتیب آبوسون به نماد اصلی دکوراسیون سنتی اروپایی تبدیل شد.

برای کسانی که هنوز از سبک‌های دوره‌ی لویی پانزدهم یا لویی شانزدهم، یا جانشینان نئوکلاسیک آنها، امپراتوری اول و دوم و انگلیسی لذت می‌برند، هیچ چیز نمی‌توانست اتاقی را مؤثرتر از آبوسون یا ساونری معنا دهد. در نتیجه، فرش‌های آبوسون، ساونری و اکسمینستر تمایل دارند با سلیقه قدیمی و محافظه‌کار مرتبط باشند.

اما فرش‌های واقعاً عالی، مانند همه آثار هنری بزرگ، از شرایطی که آنها را ایجاد کرده است، فراتر می‌روند. هرچند فرش‌های شرقی محصول تفکر و سبک زندگی مردمان شرق است، اما از دیرباز به عنوان اجزای حیاتی در فضای داخلی اروپای غربی مورد توجه بوده‌اند و هر غربی که صاحب یک فرش شرقی است، فرش‌های عتیقه خود را آزادانه با مبلمان غربی از هر نوع، دوره و سبک ترکیب می‌کند.

 گرچه از روی عادت فرش‌های اوبوسون و سایر فرش‌های اروپایی را از برخی مفاهیم پنهان محافظه‌کاری نئوکلاسیک جدایی‌ناپذیر نمی‌دانیم، در واقع اوبوسون‌ها به طرز چشمگیری با طیف وسیعی از کاربردهای مدرن یا معاصر سازگار هستند. از نقطه نظر رنگ به تنهایی، این کاملا واضح است. ابوسون‌ها به سمت کرم غالب، استخوانی یا برنزه روشن، با رنگ‌های تیره‌تر مانند قهوه‌ای تیره و ارغوانی تمایل دارند.

بیشتر تأثیر آنها همان رویکرد تن به تن است که طراحان داخلی معاصر آن را گرامی می‌دارند. برخی از فرش‌های اوبوسون دارای طرح‌های تاریخی و تقریباً معماری با قالب‌بندی‌های بزرگ، قاب‌ها و کارتوهای باروک هستند. اما این ویژگی‌ها همیشه با پالت خنثی و محدود و استفاده از فضاهای باز، ساکت و بدون تزئینات آرام می‌شوند.

شاید شکوفایی گرافیکی طومارها و انگورها در اوبوسون است که با استانداردهای امروزی قدیمی به نظر می‌رسد. یا شاید درجه طبیعت گرایی گل یا گیاهی که آنها استفاده می‌کنند برای یک نگاه مدرن متمرکز بر انتزاع هندسی، زیادی واقعی به نظر می‌رسد، اما معماری مدرن و طراحی داخلی امروزه به یک زیبایی شناسی پست مدرن دست یافته است که فراتر از این دسته‌بندی‌های محدود‌کننده است. کلاسیک‌گرایی ساختارشکنی شده و دوباره مورد بررسی قرار گرفته است تا پتانسیل‌ها و امکانات جدید را آشکار کند.

آثار یا عناصر کلاسیک را می‌توان در فضای مدرن مجدداً به کار گرفت. فرش‌های اوبوسون دیگر نیازی به مبلمان لوئیس شانزدهم یا امپراتوری به عنوان همراه ندارند. در عوض، کشف این که چگونه چنین فرش‌هایی می‌توانند به‌طور مؤثر طیفی از سبک‌های مدرن و معاصر قرن بیستم را تکمیل کنند، هیجان‌انگیز است؛ به‌ویژه آن‌هایی که از عناصر طراحی منحنی خطی استفاده می‌کنند. نتایج جدید و شگفت‌انگیز هستند و بار دیگر نشان می‌دهند که اگر بتوان به سادگی بار نظرات و پیش‌تصورات همیشگی را رها کرد، امکان‌پذیر است.

فائزه قادری
کارشناس ارشد فرش دستباف