فرش ویست

اگر چه فرش ویست در میان عامه خریداران فرش ناشناخته بوده است، اما اخیراً به علت تمایل به فرش‌های دکوراتیو، اکنون یکی از شناخته‌ترین فرش‌های روستایی ایران به حساب می‌آید، به طوری که می‌تواند رقیب جدی برای فرش هریس در بازارهای جهانی باشد.

تاریخچه روستای ویست

روستای ویست در دو کیلومتری شهر خوانسار در منطقه‌ای کوهستانی و سرسبز، دردل پشت‌کوه‌های زاگرس واقع شده است و از آب و هوایی معتدل برخوردار است.

پیشینه روستای ویست به دوران مادها باز می‌گردد. تحقیقات باستان‌شناسی اخیر در تپه مرکزی ویست نشان می‌دهد قدیمی‌ترین آثار باستان‌شناسی منطقه گلپایگان و خوانسار متعلق به ویست است که مربوط به دوران اشکانی است.

نام ویست از نام‌های باستانی و به معنای قبیله بزرگ است. از نظر دهخدا ویس، در زبان اوستایی به معنای ده و قریه (ده، طایفه و قبیله) است. طوایف ساکن ویست از همدان به این منطقه مهاجرت کرده‌اند. طبق برخی تحقیقات صورت گرفته پیشینه کوچ اقوام ساکن در همدان به پیش از ۴۰۰سال ق.م و عهد کوروش کبیر باز می‌گردد که بیان‌گر مهاجرت تاریخی دسته‌هایی از اقوام یهودی ساکن همدان به خوانسار و گلپایگان بوده است. گویش مردم ویست به زبان فارسی اصیل است. البته سه روستای کوچک اطراف ویست به نام‌های روستای ارجنگ، کهرت، خوشه رود(خشکرود) به زبان ترکی صحبت می‌کنند. همچنین روستای حاجی‌آباد و حسن‌آباد،لر زبان هستند.

فرش‌های بافت ویست با فرش‌های روستاهای اطراف اگرچه از نظر کلیات طرح و نقشه یکسان هستند، اما تفاوت‌های کمی آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌سازد. به همین دلیل است که فرش‌های بافت روستاهای اطراف ویست در اصطلاح فرش‌های خوانساری نامیده می‌شوند.

مشخصات فنی فرش ویست

فرش ویست، با متوسط رجشمار ۲۰ (بین ۱۷ تا۲۱) گره در ۷ سانتی‌متر، با چله‌های پنبه‌ای افشان ۱۲لا، پرز دولا پشمی و پود پنبه‌ای افشان ۷ لا تولید می‌شود. همچنین با گره متقارن(ترکی) به صورت راست‌گردان^۱، بدون قلاب، دوپوده و نیم‌لول^۲ بر روی دارها بر اساس چله‌کشی گردان (ترکی) که در آن کوجی بسته می‌شود بافته می‌شود. پرداخت به صورت فارسی در هررج و درطی بافت و در ابعاد میان پارچه تا بزرگ پارچه بافته می‌شوند. اصولا بافت قالی کمتر از ۱ متر مربع و بیشتر از ۹ متر مربع در ویست متداول نیست.

ساختار کلی طرح و نقش فرش ویست

قالی ویست در قالب هندسی و به صورت ذهنی‌باف تولید می‌شود و از نظر سبک‌شناسی در حوزه قالی‌های روستایی بافت قرار دارد. همچنین دارای دو قالب مشخص و یکنواخت هستند. این دو قالب به نقشمایه «بته‌ای»  و «ویستی(یاوری)» معروف است. قالب طرح ویستی که سال‌های زیادی است با همان ترکیب اولیه بافته می‌شود، بیشتر رایج است و دارای ویژگی خاص خود می‌باشد. این قالب دارای نقشه یک چهارم است که قسمت‌های اصلی و دایمی در این طرح و نقشه عبارتند از: حوض(ترنج مرکزی)، بال خروسی(بال طلایی) ، تِکی (تکه). تِکی وسطی. قندون(قندان).قفلک. دست تکی. نوک. دست. گل کاغذی(تصویر۱). همچنین نقشمایه‌های فرش ویست را می‌توان به سه گروه اصلی گیاهان، جانوران و شکل‌های هندسی غیر گیاهی و غیرجانوری که هر کدام به بخش‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند طبقه‌بندی کرد.

تصویر ۱ :  طرح ویست

نقشمایه بته‌ای اصولا نقشی شناخته شده و تجاری برای قالی‌های ویست محسوب نمی‌شود. این نقشمایه (بته‌ای) اغلب توسط بافندگان جوانی که تازه مشغول به کار شده‌اند به عنوان یک تمرین برای پیشرفت در بافت تولید می‌شود. در کتب مختلف نیز از این طرح سخن به میان نیامده است. در برخی از این نوع قالی‌ها گاه ابتکاراتی بسیار ساده نیز به صورت هندسی مشاهده می‌شود. در طرح سراسر بته‌ای، بته‌ها دارای شکل ساده بوده و در هر ردیف عرضی در متن فرش، انحنا چرخش بته‌ها برعکس می‌شود (شکل قهر و آشتی) نقشمایه بته‌ای در ابعاد کوچک و رجشمار کمتر بافته می‌شوند(ضخیم تر هستند)

تصویر ۱ : قالب طرح سراسری با نقش بته‌ای

رنگ‌بندی در فرش ویست

رنگ‌های اصلی در قالی ویست شامل شش‌رنگ، لاکی (در اصطلاح محلی گلی)، سرمه‌ای(در اصطلاح محلی آبی)، صورتی(در اصطلاح محلی دوئی)، زرد با ته مایه سبز(در اصطلاح محلی بُخوُ)، سفید و قهوه‌ای می‌باشند.

بررسی نمونه قالی‌های مطالعه شده نشان می‌دهد در بیش از هشتاد درصد از قالی‌ها، رنگ‌ها به صورت یک در میان از حاشیه باریک لاکی(گلی) آغاز و به سرمه‌ای(آبی) ختم می‌شود. به این ترتیب حاشیه پهن سرمه‌ای(آبی) بوده و زمینه متن لاکی(گلی)رنگ خواهد بود به همین دلیل رنگ قالب در حاشیه‌ها آب و در متن فرش گلی است.

نکته جالب درمورد رنگ‌بندی قالی‌های ویست عدم کاربرد رنگ بخو(ته مایه سبز) در متن یا زمینه اصلی قالی به عنوان رنگ غالب است و از رنگ قهوه‌ای فقط برای تزئین نقوش متن استفاده می‌شود.

تعداد رنگ‌های به کار رفته در قالی ویست محدود می‌باشد که در حاشیه بین ۴ تا ۶ رنگ و در زمینه یا متن اصلی بین ۵ تا ۷ رنگ است. و رنگ‌های به کار رفته در حاشیه و متن قالی اغلب یکسان است.

ریحانه کثیری

کارشناس ارشد فرش دستباف

برای اطلاعات بیشتر درباره قالی ویست می­توانید منابع زیر را مطالعه کنید:

-ملکی،عطیه،زکریایی کرمانی، ایمان(۱۳۹۵). مطالعه نمادشناختی نقوش ذهنی بافت فرش ویست خوانسار.

– مجابی، سیدعلی و همکاران(۱۳۹۲). بررسی نسبت های عددی در سامان بندی قالی ذهنی بافت ویست.گلجام.

-مجابی، سیدعلی و همکاران(۱۳۹۰). طبقه‌بندی طرح‌ها و نقشمایه‌های قالی ذهنی‌بافت ویست.فصلنامه علمی پژوهشی نگره.

-ژوله، تورج، (۱۳۸۱).“پژوهشی در فرش ایران”، انتشارات یساولی، تهران.

-نصیری، محمد جواد، (۱۳۷۴).“سیری درهنر قالیبافی ایران”، مؤلف، تهران.