فرش در آثار یوهانس ورمیر

تصاویر بسیاری از قالی‏‌های قرن هفدهم ایران، که به‏ كشورهای اروپایی صادر شده‏‌اند در آثار نقاشان ‏معروفی از جمله: یوهانس ورمیر از هنرمندان نقاش هلندی، در دورهٔ باروک دیده می‏‌شوند.

تصاویر بسیاری از قالی‏‌های قرن هفدهم ایران، که به‏‌ كشورهای اروپایی مانند: اسپانیا، هلند، پرتغال و هند صادر شده‏‌اند و اغلب دارای رنگ‌های لاكی، سرمه‏‌ای و سبز هستند، در آثار نقاشان ‏معروفی از جمله: یوهانس ورمیر(۱۶۳۲-۱۶۷۵)- از معروف‌ترین هنرمندان نقاش مشهور هلندی، در دورهٔ باروک دیده می‏‌شوند.

یوهانس ورمیر

ورمیر نقش مهمی در شکل‌گیری رنسانس هلند داشته است و با آثارش نگاهی اجمالی به دنیای قرن هفدهم ارئه می‌دهد. در مورد زندگی شخصی این هنرمند اطلاعات کمی وجود دارد. اندکی قبل از تولد او، حدود سال ۱۶۳۰ پدرش به عنوان دلال، وارد تجارت آثار هنری شده بود. مرگ پدرش در سال ۱۶۵۲و بدهی‌هایی که به ارث گذاشت، احتمالاً دلیل آن بود که ورمیر اساساً نتواند نزد یک استاد مهم، آموزش نقاشی ببیند. از سوی دیگر، کسب و کار پدر، ممکن است به ورمیر کمک کرده باشد تا توانایی قابل توجه خود را در جذب قراردادهای رسمی توسعه دهد. او پس از مرگ پدر، تنها در ۲۰ سالگی-مدیریت شرکت خانوادگی‌ را به دست گرفت- که باید او را با تماس‌ها و ارتباطاتی که در حرفه‌اش مهم بود، تجهیز می‌کرد.

در سال ۱۶۵۳، ورمیر با دختر یک فرد ثروتمند کاتولیک ازدواج کرد و به مذهب او گروید. ورمیر تمام زندگی خود را در هلند و بیشتر سال‌ها را در شهر دلفت گذراند، در اینجاست که اکثریت قریب به اتفاق نقاشی‌های او به تصویر کشیده می‌شود. نقاشی‌های ورمیر در طول بیشتر دوران کاری کوتاهش، قیمت بالایی داشتند و او می‌توانست از خانواده پرجمعیت خود حمایت کند، اما اقتصاد ناامید هلند در اوایل دهه ۱۶۷۰، زندگی او را تحت تاثیر قرار داد. او در چهل و سه سالگی درگذشت و همسرش را با ۱۱ فرزند و انبوهی بدهی رها کرد. اگرچه ورمیر هرگز از خانه دور نشد، شهرت او در نهایت در سراسر جهان گسترش یافت.

هنرمند قرن هفدهم،کشف قرن نوزدهم

ورمیر که در دلفت زندگی و کار می کرد تا پایان قرن نوزدهم، نسبتاً ناشناخته باقی ماند. شاید به این دلیل که گرچه آثارش برای سایر خبره‌ها در دلفت و شهر درباری همسایه، لاهه شناخته شده بود و تعدادی از نقاشی‌های او در شهرهای دورتر (آنتورپ و آمستردام) فروخته می‌شد؛ تنها برای حلقه کوچکی از حامیان در دلفت نقاشی کرده است. در واقع، نیمی از خروجی ورمیر توسط حامی او که مجموعه‌داری محلی به نام پیتر ون ریوون بود خریداری ‌شد. این امر مانع از تقاضای بیشتر برای افزایش ارزش کار او شد. به نظر می‌رسد که ون ریوون در زمان مرگش در سال ۱۶۷۴ صاحب ۲۱ اثر از ورمیر بوده است. علاوه بر این، ناشناخته بودن معلم ورمیر به تصویر او به عنوان یک شخصیت منزوی می‌افزاید. با این وجود، نقاشی‌های او در نهایت تأثیر شگرفی بر درک هنر قرن هفدهم گذاشتند و اکنون به‌عنوان یکی از هنرمندان مهم هلندی شناخته می‌شود.

خدمتکار خوابیده۱۶۵۶-۱۶۵۷، موزه هنر متروپولیتن، نیویورک

هدف ورمیر تکرار واقعیت در آثارش بود

ورمیر در هنر نقاشی از جنبش معاصر هلند، موسوم به فاینشیلدرها* الهام گرفت که در لغت به معنای “نقاشان خوب” است. هدف این هنرمندان، بازتولید واقعیت در نقاشی‌های دقیق، طبیعی و اغلب در مقیاس کوچک بود. در آن زمان قطعات فاینشیلدر به ازای مبالغ هنگفت پولی فروخته می‌شد.

در اواخر قرن هفدهم، فرش ایران به عنوان کالایی تجملاتی، ارزش تجاری بسیار داشت. در این زمان، هلند نه تنها عصر طلایی هنر، بلکه اکتشاف را نیز تجربه می‌کرد، دریانوردان هلندی دوردست‌ها را کاوش می‌کردند و اغلب پرچم شرکت پرکار هند شرقی را برافراشتند. در این زمان، شاهد تجارت گستردهٔ فرش ایران توسط شرکت‌های انگلیسی، هلندی و پرتقالی هستیم. سهم بنادر و به طور کلی شهرهای بندری در به‌کارگیری تمامی توانمندی‌های شرکت‌های هند شرقی انگلیس و هلند بیش از شهرهای دیگر بود و فرش دستباف ایران، مقادیر قابل توجهی ارزش افزوده از طریق صادرات فرش به کشورهای هندوستان، عثمانی و اروپا، روانه دربار کرد. حجم صادرات فرش توسط شرکت هند شرقی هلند بین سال‌های ۱۰۷۷-۱۰۶۲ ه.ق شامل محموله‎ای حاوی ۵۲۲ تخته فرش پشمی و۳۲ تخته فرش ابریشمی به اروپا بود. صدها نمونه از این نوع فرش‌ها در اغلب نقاشی‌های اروپایی، از حدود تاریخ ۱۶۱۵ تا قرن هیجدهم میلادی به تصویر کشیده شده‌اند.

سنت نشان دادن فرش روی میزها در فضاهای داخلی تا قرن هجدهم ادامه یافت. فرش‌های نقاشی‌های ورمیر اغلب روی میز را پوشانده بود. در این قرن، تجارت به مرکز زندگی هلندی‌ها تبدیل شد. این بدان معنی بود که افرادی که لزوماً با ثروت و موقعیت به دنیا نیامده بودند، می‌توانستند به آن دست یابند و بنابراین طبقه متوسط را به وجود آوردند؛ در نتیجه‌، علاقه فزاینده‌ای به خانه، که از یک منطقه خصوصی به یک عرصه عمومی، برای نمایش تبدیل شده بود؛ وجود داشت. این موضوع در نقاشی‌ها هم ظاهر شد. پیش از آن، نقاشی‌ها و پرتره‌ها معمولاً در قلمرو ثروتمندان و نخبگان بودند، اما نقاشی‌های ورمیر، نگاهی نادر به دنیای طبقه متوسط را ارائه می‌دهد. پرتره‌ها و صحنه‌های ورمیر در تلاش هستند واقعیت و زندگی معمولی را به تصویر بکشند تا اینکه آن را ابداع کنند.

درس موسیقی، ۱۶۶۰، رویال کالکشن تراست، لندن، بریتانیا

اکثر نقاشی‌های او دو حوزه از زندگی را نشان می‌دهد که عموماً توسط هنرمندان قرن هفدهم، نادیده گرفته شد: زنان و خانه. زنان ورمیر، نمایانگر علاقه جدید به خانه هستند. تصویر ورمیر از زنان و خانه‌ها منعکس کننده تحولات اجتماعی مهم و محیط زندگی آن زمان است. در آثار باقی‌مانده او، چهره‌های زن حدود۴۰ بار ظاهر می‌شوند، در حالی که مردان تنها ۱۴ بار. بسیاری از صحنه‌های ورمیر حول زندگی خانگی است: حتی اعتقاد بر این است که فضاهای داخلی بر اساس اتاق‌های خانه و موضوعاتی است که از خانواده و خدمتکارانش الگوبرداری شده است. بسیاری از سوژه‌های ورمیر چهره‌های بدیع و رسا دارند، این یکی از اولین بارها در هنر هلند است که تمرکز بر زن به خاطر خودش بود. زنان ورمیر، به جای زیبایی‌های معمول، زنانی واقعی و خانه‌دار هستند که جذابیتشان ناشی از محیط گرم، دعوت‌کننده و امنی است که به تصویرکشیده شده است.

زن جوان با پارچ آب، ۱۶۶۲، موزه هنر متروپولیتن، نیویورک

فضای داخلی ورمیر اغلب به اندازه افراد درون آنها جالب است

یوهانس ورمیر بیشتر به خاطر صحنه‌های آرام و درون‌گرای داخل خانه، استفاده بی‌سابقه‌اش از نور روشن و رنگارنگ و توهم‌گرایی متقاعدکننده‌اش شناخته می‌شود. در زمان ورمیر، غیرعادی بود که اتاق‌های شخصی را در هنر نشان دهند. بنابراین، تصویر ورمیر از فضای داخلی خانه، اجازه می‌دهد تا نگاهی اجمالی به دنیای عمدتاً نادیده آشپزخانه یا اتاق‌های خصوصی داشته باشیم.

اگرچه تعداد نقاشی‌های ورمیر در طول زندگی‌اش اندک بود، اما بخش بزرگی از آنچه در نقاشی‌های او جلب توجه می‌‌کرد، شامل تصاویری از فرش‌های شرقی قرن هفدهم هستند. از جمله در تابلویی که زن جوان را با پارچ آب به تصویر کشیده است و در آن فرش ایرانی را روی میز نشان می‌دهد. سنت نشان دادن فرش روی میزها در فضاهای داخلی تا قرن هجدهم ادامه یافت. فرش‌های نقاشی‌های ورمیر اغلب روی میز را پوشانده بود.

زن در حال نوشتن نامه ای با خدمتکارش، حدود ۱۶۷۰ گالری ملی ایرلند، دوبلین، ایرلند.

از ویژگی‌های چشمگیر دیگر در فضاهای داخلی ورمیر، نقشه‌هایی است که اغلب بر روی دیوارها ظاهر می‌شوند. هلند مرکز نقشه‌کشی قرن هفدهم بود، با نقشه‌سازان مهمی که در شهرهای بزرگ کار می‌کردند و شرکت‌های شرق و غرب هند را که خواستار مواد ناوبری جدید و به‌روز شده بودند، گسترش می‌دادند. بنابراین نقشه‌ها و نمودارها به دارایی‌های رایج‌تر تبدیل شدند. حضور آنها در نقاشی‌های ورمیر به روشن کردن چگونگی رونق نقشه‌کشی در تمام سطوح جامعه کمک می‌کند. نقشه اروپا در پس‌زمینه دکوراسیون خانه‌های هلندی در آن زمان نشانی از افتخار به برتری این کشور در مسیریابی و نقشه‌برداری است.

نقاشی‌های ورمیر داستان‌هایی پویا هستند

ورمیر علیرغم الهام گرفتن از فاینشیلدرها، که سبک آنها را می‌توان ایستا توصیف کرد، توانست حس پویایی را به نقاشی‌های خود تزریق کند و توهم حرکت را ایجاد نماید. او این کار را اغلب با کمی تار کردن سوژه هایش و نشان دادن آنها در میان یک فعالیت و نه در یک حالت سفت و سخت، انجام می‌دهد و به این ترتیب آنها را متحرک می‌کند. ورمیر از تمام طیف رنگی در آثار خود استفاده کرده و از رنگ به ویژه در ایجاد نقاشی‌های زنده بهره می‌برد. ترجیح او برای رنگ‌های غنی و در نتیجه گران قیمت، احتمالا به وضعیت مالی او کمکی نکرده است. استفاده او از نور، به ویژه نور خورشید، به جذب انرژی پر جنب و جوش نیز کمک می‌کند. در نقاشی‌های ورمیر منبع نور پنجره بود و نور همیشه در سمت چپ قرار داشت. نوری که از پنجره بیرون می‌آمد، برخی از اشیاء یا اشکال را کاملاً منعکس می‌کرد. از آنجایی که منحنی‌های ایجاد شده در فرش‌های آثار او، قادر به بازتاب نور و ایجاد سایه بودند و با توجه به اینکه استفاده از نور یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کاری ورمیر بود، این فرش‌ها، بیشتر سطح را در نقاشی‌های ورمیر می‌پوشانند.