سنگ‌فرشی در قلب تجارت جهانی فرش

بیشتر مردم جهان معمولاً نمی‌دانند که بندر هامبورگ در آلمان، یکی از بزرگ‌ترین آوردگاه‌ها و قلب تجارت فرش‌های شرقی در اروپا بوده است. این بندر از نظر تاریخی بسیار برجسته است زیرا نقطه ورود فرش‌های دست‌باف از شرق به اروپا و سپس صادرات دوباره آن به آمریکا بوده و هنوز هست. گرچه امروز این بندر چون گذشته پویا نیست اما هرساله یک‌سوم فرش‌های جهان به همراه کالاهایی چون چای، قهوه و حتی قطعات رایانه‌ای گذرشان به بندر هامبورگ می‌افتد. پیش‌تر فقط اهالی فرش از این موضوع آگاه بودند که بندر هامبورگ نقشی کلیدی در تجارت فرش دارد، اما در سال‌های اخیر شهرداری هامبورگ کوشیده است به این موضوع به‌عنوان جاذبه‌ای گردشگری بنگرد و چنان در این کار موفق بوده که امروزه هر کس به هامبورگ می‌آید مایل است از محل انبارهای قدیمی فرش بازدید کند و چیزهایی درباره تاریخ تجارت فرش در این بندر بیاموزد.

نمایی از برش مقطعی شهرانبار، ۱۸۸۸م

نقطه آغاز بازدید، بخش انبار بندر است. مجموعه‌ای گسترده از انبارها که در امتداد هزارتوی کانال‌های آب در اواخر سده ۱۹م ساخته شده‌اند. این منطقه «شهرانبار» خوانده می‌شود. انبارهایی که با آجر قرمز ساخته شده‌اند و گردشگران نشسته بر قایق موتوری از آنها دیدن می‌کنند. گرچه ساختمان انبارها با وجود برجک‌ها و سقف شیروانی، بسیار قدیمی است اما هنوز از آنها برای دپوی کالا استفاده می‌شود. این بندر و ساختمان‌های آن در سال ۲۰۱۵ در میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

منطقه شهرانبار در بندر هامبورگ

در قلب شهرانبار، پل ویلهلمینن قرار دارد که بر آن سنگ‌فرشی ساخته‌اند با طرح و نقش فرش شرقی. دو سوی سنگ‌فرش نیز تابلویی نصب کرده‌اند که به خانم‌هایی که کفش پاشنه بلند پوشیده‌اند هشدار می‌دهد که اگر پا بر فرش می‌گذارید مراقب باشید که زمین نخورید. این فرش سنگی ۵٫۳۷ متر درازا، ۲٫۴۵ متر پهنا و ۱ سانتی‌متر بلندا دارد.

سازنده این سنگ‌فرش، فرانک راندچن، می‌گوید: «هدف از اجرای این طرح آشنا کردن مردم با اهمیت تجارت فرش‌های شرقی در بندر هامبورگ است. فرش‌های شرقی افزون‌بر ارزش اقتصادی، ارزش زیباشناختی بسیاری دارند و هنوز نیز از جذابیت‌های جادویی جهان هستند».

این سنگ‌فرش تنها راه قدردانی از فرش‌های شرقی که سالانه ۳٫۶ میلیون مترمربع آن به بندر هامبورگ می‌رسد نیست. چندین موزه نیز در منطقه شهرانبار وجود دارد که بازدیدکنندگان می‌توانند با بازدید از آنها با انواع کالاهای شگفت‌انگیزی آشنا شوند که به این بندر وارد و صادر می‌شده است. ازجمله کیسه‌های قهوه و بیش از پنجاه نوع ادویه که امکان دیدن و بو کردن آنها فراهم است. اما شاید جذاب‌ترین دیدنی این بندر نه در دل موزه که پیش چشم گردشگران و علاقه‌مندان به فرش در خود بندر رخ می‌دهد. با وجود همه نوسازی‌ها و به‌روز کردن دستگاه‌ها، کارگران بندر هنوز از قرقره‌ها و ابزارهای قدیمی برای جابه‌جایی عدل‌های فرش از طبقه‌های پایین تا طبقه‌های بالای خط آب استفاده می‌کنند و فرش‌ها در انبار می‌مانند تا به خرده‌فروشان سراسر جهان فروخته شوند. هر روز در این بندر تاریخ تکرار می‌شود.

گردآوری: دکتر داود شادلو
عضو هیئت علمی گروه فرش دانشگاه هنر شیراز