مواد اولیه فرش دستباف

مواد اولیه فرش دستباف و ویژگی‌های آن‌ها یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر کیفیت نهایی فرش‌های دستباف است. این مواد اولیه شامل الیاف پشم، کرک، پنبه، ابریشم و… می‌شود. تمامی الیاف‌های موجود به یکی از این بنیان‌ها وابسته است: بشر ساخته است، از گیاه برداشت شده و یا بخشی از حیوان است.
در ادامه به هر یک از مواد اولیه فرش دستباف به صورت جداگانه پرداخته شده است.

پشم مهمترین مواد اولیه فرش دستباف

الیاف حیوانی به دو گروه تقسیم می‌شوند، پوشش بدن و یا شکل یافته از بزاق حیوان. الیاف به دست آمده از پوشش حیوانات که در فرش دستباف هم مورد استفاده هستند، خود نیز سه زیرگروه دارند:
۱- الیاف پشمی که بر بدن گوسفندان رشد می‌کنند؛
۲- الیاف مویی (کرک) که بر بدن حیواناتی غیر از گوسفند رشد می‌کنند؛
۳- الیاف خز که بر بدن حیواناتی مانند خرگوش، راسو و… رشد می‌کنند.

پر کاربردترین ماده اولیه تولید فرش دستباف، الیاف پشم است. این الیاف در دانش نساجی زیر گروه الیاف حیوانی جای دارد. ناگفته پیداست گوسفند، بنیان تامین این الیاف در هنر-صنعت فرش دستباف است. در فلات پهناور ایران، علی‌رغم خشكی نسبی آب و هوای آن، مراتع سرسبزی برای پرورش دام وجود دارد. در دامنه‌های رشته كوه‌های البرز و زاگرس به ویژه در نواحی سنندج، كرمانشاه، نواحی شمال خراسان، سیستان و بلوچستان و نقاط مركزی ایران گوسفندانی پرورش می‌یابند كه پشم‌های مرغوب آن‌ها در تهیه فرش‌های بادوام و پاخور به كار می‌روند. نژادهای معروف گوسفندان ایرانی عبارتند از: قره‌گل، ماكویی، سنجابی، كردی، افشاری، بلوچی، قزل، كلكوهی، مغانی، بختیاری، نایینی و سنگسری که همه آن‌ها برای تولید فرش دستباف مناسب هستند.
جنس پشم گوسفندانی كه در كوهستان‌ها و هوای معتدل پرورش می‌یابند، نسبت به گوسفندانی که در نقاط پست و مرطوب پرورش می‌یابند مرغوب‌تر است. پشم‌چینی عموماً دو بار در سال انجام می‌شود، فصل بهار و فصل پاییز. پشم‌های چیده شده در فصل بهار که به آن چین بهاره هم گفته می‌شود، بلندتر و سنگین‌تر و پشم‌های چیده شده در فصل پاییز (چین پاییزه) نازک‌تر و سبک‌تر هستند؛ به طور کلی پشم حاصل از چین بهاره برای استفاده در قالی مناسب‌تر است. علاوه بر آن نوعی پشم نامرغوب به نام پشم دباغی وجود دارد که به هیچ وجه برای قالی‌بافی مناسب نیست. پشم دباغی به پشمی گفته می‌شود که از پوست گوسفند مرده با عملیات شیمیایی جدا می‌شود که استحکام کمتری دارد و برای قالی‌بافی مناسب نیست. برای تشخیص قالی بافته شده با نخ پشمی حاصل از روش دباغی می‌توان روی سطح فرش را با دست چنگ بزنیم، در صورتی که رشته‌های پرز به سادگی گسسته شود و در دست باقی بماند نشان دهنده این است که برای بافت این فرش از پشم دباغی استفاده شده است.

برای استفاده از پشم در قالی‌بافی و تهیه خامه فرش به ترتیب پنج مرحله انجام می‌شود:
چیدن، تفکیک، شستن، حلاجی و ریسیدن پشم.
پشم معمولاً در پرز یا گوشت فرش بافته می‌شود ولی بافندگان ایلیاتی مانند قشقایی‌ها، بلوچ‌ها و طوایف لر تار و پود فرش‌های خود را نیز از پشم انتخاب می‌كنند که به فرش‌های تمام‌پشم یا پشم در پشم معروف‌اند. تقریباً در تمام مراكز بافندگی ایران شیرازه‌های فرش را از جنس پشم انتخاب می‌كنند (به استثنای فرش‌های ابریشمی). البته در فرش‌های لری و بلوچی گاهی از موی بز برای شیرازه پیچی فرش استفاده می‌شود.

خصوصیات فیزیکی پشم

لیف پشم بنا بر تیره گوسفند، سن، خوراک و فصل برداشت، ویژگی فیزیکی متفاوتی خواهد داشت. ظرافت، بلندا، توان کشسانی، توان فشردگی، خمش‌پذیری و… کیفیت‌هایی هستند که ویژگی فیزیکی لیف را مشخص می‌سازند. این کیفیت‌ها خود در هنگام تولید نخ زمینه‌ساز کیفیت فیزیکی نخ پشمین می‌شوند و گاه می‌توان با درآمیختن دو گونه لیف مختلف، برآیندی از آن‌ها را به دست آورد.
در تجارت منسوجات برای مشخص کردن کیفیت الیاف پشمین، کشورهای تولید کننده از شاخص‌های متفاوت استفاده می‌کنند. برای نمونه در آلمان روش الفبا متداول است (A-F)، در انگلستان و برخی دیگر از کشورهای انگلیسی زبان از روش بِرادفورد استفاده می‌کنند (نمره جنس پشم ۶۴)، در فرانسه از اعداد و حروف بهره می‌گیرند (مرینو ۱۰۵)، و در آمریکا دسته‌بندی بر اساس اختلاط خونی انجام می‌شود (نصف خون).
در دانش نساجی بر مبنای آن که شکل قاعده لیف چگونه است، می‌توان ظرافت الیاف را با هفت شاخص سنجید و فراگیر‌ترین آن‌ها «نمره» یا «دانسیته خطی» است که «جرمِ واحدِ طولِ الیاف» را نشان می‌دهد. «میکرون» یکی از یکای اندازه‌گیری ظرافت الیاف پشم است که برابر با ۶-۱۰ (۰/۰۰۰۰۰۱) یک متر بیان می‌شود.
از این رو الیاف پشمین از منظر کیفیت و ظرافت به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
۱- پشم ظریف: پشم گوسفندهای مرینوس، ۱۴ تا ۲۴ میکرون؛
۲- پشم متوسط: پشم گوسفندهای سافِک، هَمپ‌شایر و…، ۲۴ تا ۳۲/۵ میکرون؛
۳- پشم ضخیم: پشم بیشتر گوسفندهای آسیایی، ۳۱ تا ۳۴ میکرون؛
۴- پشم بلند: پشم گوسفندهای کاتس‌وول، لینکلن و…، ۳۰ تا ۴۰ میکرون با بلندای ۱۲ تا ۴۰ سانتی‌متر؛
۵- پشم دو رگه: نژاد مشخصی نیستند و بستگی به نژاد والدین‌شان دارند، ۲۲ تا ۳۲ میکرون با بلندای ۶ تا ۱۷ سانتی‌متر.

روش تشخیص و شناسایی الیاف پشم طبیعی

برای شناسایی پشم از سایر الیاف روش‌های مختلفی وجود دارد، از جمله:

۱- روش سوزاندن: بدین گونه كه مقدار كمی از الیاف را به آتش نزدیك می‌کنند. پشم طبیعی در مقابل آتش واكنش‌های زیر را نشان می‌دهد:

• در مجاورت شعله از آن دور می‌شود و خود را جمع می‌كند، زیرا از رطوبت آن كاسته می‌شود.
• در داخل شعله به آرامی می‌سوزد و مقداری از آن ذوب می‌شود.
• پس از دور شدن از شعله، به آهستگی می‌سوزد.
• دود آن بوی گوگرد و تا حدودی بوی موی سوخته (در اصطلاح بوی کز) می‌دهد.
• پشم سوخته شده از خود خاكستری متمایل به رنگ سیاه با قابلیت نرم شدن به جای می‌گذارد.

۲- روش مشاهده فیزیكی با ذره‌بین: در زیر ذره‌بین یا میکروسکوپ، الیاف پشمی:

• مانند ساقه درخت كاج، فَلس‌هایی دارد كه از یك سو آزادند.
• هر چه پشم كهنه‌تر و صدمه‌دیده‌تر باشد، این فلس‌ها كوتاه‌ترند و برآمدگی كمتری دارند.

کرک یکی از مواد اولیه فرش دستباف

كرك یكی از مواد اولیه فرش دستباف و قالی‌های ظریف و نسبتاً گران‌قیمت است. كرك در اصطلاح به پشم‌های نرمی كه روی بدن گوسفند، بز و شتر می‌روید و به هنگام شانه كردن بدن این حیوانات بین دندانه‌های شانه گیر می‌كند گفته می‌شود.
با توجه به كثرت قالیچه‌های موجود در بازار كه به غلط به قالیچه‌های كركی معروف‌اند، به خوبی استنباط می‌شود كه این تعداد قالیچه قاعدتاً نمی‌توانند از پشم‌هایی كه آن‌قدر مشكل به دست می‌آیند بافته شود بلكه پشم‌های ظریف خارجی مانند «مرینوس» هستند كه پرز این قبیل قالیچه‌ها را تشكیل می‌دهند.

کرک یا اصطلاح کرک در تولید فرش دستباف

از دیر زمان پیشه‌ها دارای اصطلاح‌های ویژه‌ای هستند که در پس خود کیفیت و یا کمیتی را بیان می‌کنند. بهره‌گیری از اصطلاحات در بین پیشه‌وران به چند دلیل شکل می‌یافت، نخست آن که از طریق آن بتوانند کیفیت و یا کمیتی را به صورت استعاره بیان کنند؛ که به استعاره بیان کردن در سنت سرزمین ما دیری است وجود دارد. دو آن که برای ناپیدا بودن بر دیگران شکل می‌یابد و وجهی رمزگونه به خود می‌گیرد. رمزداری و نامفهوم بودن در پیشه‌هایی چون زرگری، آسیابانی، مسگری، مطربی و سلیری (نمدمالی) بدل به زبان می‌شود تا از این طریق یادگیری اصطلاح‌ها ناممکن و در نتیجه بهره مالی آن حفاظت شود. در زبان‌شناسی به این زبان‌های برساخته «لوتر» یا «لوترا» گفته می‌شود.
فرش دستباف ایران نیز دارای اصطلاحات پرشماری است که از آن میان «کُرک» دارای داستانی کمتر شنیده شده است. در بازار فرش اصطلاح «از کُرک بافته شده» در مورد محصولاتی گفته می‌شود که تمام پرز‌ها از نخ پشمین ظریف بافته شده‌اند و به صورت مشخص با «نخ پشمین مرینوس» بافته شده‌اند. از این رو فرش کرکی، بیان کننده کیفیت، لطافت و ظرافت بالای ماده اولیه استفاده شده در بافت آن است. اما کرک چه الیافی است که به استعاره از آن یاد می‌شود؟
کرک از رویش مویین بز‌، شتر، گاومیش و خرگوش به دست می‌آید. این الیاف که مانند پشم گوسفند از پروتئین شکل یافته‌اند، زیردست بسیار نرم، وزنی سبک و جلای زیادی دارند. به دیگر سخن، دلیل استفاده از کرک در تولید صنایع دستی یکتا و خاص، همین سه ویژگی است که آن را نسبت به الیاف پشم گوسفند در جایگاهی برتر قرار می‌دهد.
آنقوره (Angora) یا موهر (Mohair) و کشمیر (Cashmere) دو نژاد از بزها هستند که مهم‌ترین منبع رشد و تولید کرک به شمار می‌روند. شتر دو کوهان، لاما (Lama)، آلپاکا (Alpaca)، ویگونا (Vicuña) و گوآناکو (Guanaco) نژادهای شتر هستند که از آن‌ها کرک تهیه و تولید می‌شود. گاومیش یاک (Yak) و خرگوش آنقوره (Angora) نیز جز منابع تهیه کرک به شمار می‌روند و نسبت به حیوانات نامبرده در رده بعدی قرار دارند.
الیاف تولید شده از این حیوانات خود دارای ویژگی‌هایی هستند که در تجارت به آن‌ها توجه می‌شود؛ برای نمونه ظرافت الیاف به دست آمده از ویگونا ۶ تا ۱۰ میکرون است که در برابر ظرافت مرینوس با ۱۴ میکرون، در جایگاهی ممتاز قرار دارد.
گفتنی است نخستین مردمانی که توانستند گوسفند را دست‌آموز کنند، ایرانیان در ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد بودند؛ این می‌تواند نشان از پیشینه ایرانیان در تولید دست‌بافته‌ها باشد. همچنین به دلیل جایگاه ایران در شاهراه تجاری خاور دور به باختر اروپا، فراهم آمدن آشنایی ایرانیان با بافته‌های سرزمین‌های دیگر مانند کشمیر روی داده است. چنان که می‌دانیم تولیدات کشمیر با توجه به سلیقه خریدار ایرانی تولید می‌شد و در مقابل، بافته‌هایی بر مبنای محصولات کشمیری در کرمان تولید می‌شد، و در نتیجه پرورش بز کرکی نیز آغاز شد که تا به امروز ادامه دارد.
از این رو اصطلاح «کرک» در مواد اولیه فرش دستباف در بین تولیدکنندگان فرش ایرانی برای نشان دادن کیفیت و ظرافت بالای بافته‌هایشان، استفاده می‌شود و فراگیر شده است.

پنبه یکی از مواد اولیه فرش دستباف

تقریباً می‌توان گفت كه تار و پود اكثر فرش‌های ایران از پنبه است. نژاد بومی پنبه (مثل پنبه‌های آسیایی) و نژادهای خارجی (مثل آپلند و آگالا) مرغوب‌اند و برای تار و پود قالی مناسب هستند.
پنبه پس از حلاجی به شکل رشته نازک و بلندی در می‌آید که می‌توان از آن برای تار و پود قالی بهره گرفت. یكی از امتیازات رشته‌های پنبه‌ای نسبت به انواع پشمی آن این است که آفت بید در نخ پنبه‌ای اثرگذار نیست و به آن آسیب نمی‌زند.
الیاف پنبه‌ای استحكام بشتری نسبت به پشم دارند، همچنین به دلیل خاصیت كششی كمتر آن‌ها در مقایسه با الیاف پشمی، برای تار و پود قالی مناسب‌ترند. با این حال از الیاف پنبه‌ای نمی‌توان برای پرز قالی استفاده كرد.

روش تشخیص و شناسایی الیاف پنبه طبیعی

برای شناسایی پنبه از سایر الیاف روش‌های مختلفی وجود دارد، از جمله:

۱- روش سوزاندن: بدین گونه كه مقدار كمی از الیاف را به آتش نزدیك می‌کنند. پنبه طبیعی در مقابل آتش واكنش‌های زیر را نشان می‌دهد:

• در تماس با شعله آتش می‌سوزند و چنانچه شعله را از آن دور کنیم، الیاف همچنان به سوختن ادامه می‌دهند.
• خاکستر باقیمانده از سوختن پنبه بسیار سبک است و پودر می‌شود.
• بویی که بر اثر سوختن پنبه ایجاد می‌شود، شبیه بوی سوختن کاغذ است.

۲- روش میکروسکوپی:

• در این روش به کمک میکروسکوپ، تاب‌‌های طبیعی در الیاف پنبه دیده می‌شود و می‌توان آن را به روبانی تشبیه کرد که تاب خورده است.

ابریشم یکی از مواد اولیه فرش دستباف

الیاف ابریشم از پیله كرم ابریشم به دست می‌آید. تولید ابریشم با بیش از ۲۶۰۰ سال دارای سابقه تاریخی است و کاربرد آن در انواع پارچه و قالی ایران شهرت و اعتبار جهانی دارد. تاریخ‌نگاران و جهانگردان زیادی از جمله هرودت، ابن حوقل، توماس هربرت و شاردن در نوشته‌های خود ابریشم ایران را بسیار مشهور و با ارزش خوانده‌اند.

ابریشم‌های ایرانی مورد استفاده در قالی‌بافی از منطقه‌های گیلان، مازندران، قم، مشهد و کاشان تأمین می‌شود و به چهار گروه تقسیم می‌شوند:

۱- ابریشم خام؛
۲- ابریشم پخته؛
۳- ابریشم گل‌ابریشمی؛
۴- ابریشم ته‌تشتی (کجین).

الیاف ابریشمی در نسبت مساوی به مراتب مستحكم‌تر از الیاف پشمی هستند:

• از نخ ابریشمی معمولا به عنوان تار و پود فرش دستباف استفاده می‌شود مثل قالیچه‌های چله ابریشمی اصفهانی؛
• گاهی از ابریشم برای برق و جلا دادن و برجسته نشان دادن طرح و نقش‌ها در فرش دستباف استفاده می‌كنند مانند فرش‌های گل‌ابریشم نایین، كاشان، تبریز و بیرجند؛
• در مواردی برای فرش‌های نفیس از ابریشم برای چله، پود و پرز به طور همزمان استفاده می‌شود مانند تولیدات شهر قم که به قالی‌های تمام‌ابریشم شهرت جهانی دارند.

روش تشخیص و شناسایی الیاف ابریشم طبیعی

دو روش زیر برای شناسایی و امتحان کردن ابریشم واقعی از نوع مصنوعی آن در فرش وجود دارد که عبارتند از:

۱- روش سوزاندن:
قسمتی از ابریشم را ببرید و بسوزانید. به خاکستر و بوی دود دقت کنید. اگر ابریشم طبیعی باشد، باید در برابر شعله گلوله‌ای تقریبا سیاه شود و بویی شبیه سوختن مو داشته باشد، زیرا مو و ابریشم هر دو بافت‌های پروتئینی‌اند. اما اگر خاکستر نرم و گچی‌رنگ و دود آن نیز بویی شبیه کاغذ دارد، ابریشم مصنوعی در آن استفاده شده است.

۲- روش فیزیکی:
فرش را با کف دست نوازش کنید. اگر کف دستتان گرم شد، ابریشم طبیعی است، در غیر این صورت ابریشم مصنوعی است. اگر به حسی که دارید مطمئن نیستید حتماً فرش مورد نظر را با یک فرش ابریشمی که از اصل بودن آن مطمئن هستید، مقایسه کنید.

رنگرزی مواد اولیه فرش دستباف

رنگرزی یا صبّاغی فرش به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن الیاف مثل پشم و ابریشم در محلولی، که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی است، رنگ‌آمیزی می‌شوند و مولکول‌های رنگ با دوامی نسبی با مولکول‌های الیاف پیوند محکمی برقرار می‌کنند.
ماده رنگزا به همه مواد طبیعی و شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف را داشته باشند اطلاق می‌شود. رنگ الیاف رنگرزی شده باید ثبات داشته و در مقابل سایش، شستشوی شیمیایی، نور خورشید، حرارت، رطوبت، گرد و خاک و… یکنواخت و با حداکثر مقاومت باشد. از سوی دیگر، بایستی ماده رنگزا در عمق الیاف نساجی پخش شود و تنها روی سطح آن قرار نگیرد.
رنگزاها به دو دسته طبیعی و شیمیایی تقسیم می‌شوند، و گروه سوم با ترکیب رنگ‌های طبیعی و شیمیایی ساخته می‌شود.

رنگرزی طبیعی

بهره‌گیری انسان از رنگ پیشینه‌ای دیرین و ناپیدا دارد. انسان همواره از مواد طبیعی در دسترس خود برای الوان کردن وسایل زندگی و یا مقاصدی دیگر بهره برده است‌. رنگرزی طبیعی فرآیند زمان‌بر و دشواری است، گاه برای به دست آوردن یک فام رنگی می‌بایست مراحل چندگانه رنگرزی در دو روز انجام پذیرد. همچنین گردآوری و تهیه مواد طبیعی نیاز به تجربه و زمان مناسب دارد برای مثال گیاه روناس مورد استفاده برای ساخت قرمز لاکی می‌بایست بیش از چهار سال رویش و عمر داشته باشد.
در روزگار ما رنگرزی طبیعی در تولید فرش دستباف با تمام سختی‌ها و هزینه‌هایش همچنان خواهان دارد، چرا که علاوه بر افزودن به تشخّص فرش‌ها، در کمک به حفظ محیط زیست و تولید محصولی با کیفیت توام با سلامت نیز موثر بوده و بر جلوه‌گری فرش می‌افزاید.

مواد رنگزای طبیعی استفاده‌شده در فرآیند رنگرزی، با توجه به منبع استخراج آن‌ها در سه گروه زیر قرار می‌گیرند:
۱- آن‌هایی که از مواد معدنی به دست می‌آیند، مثل خاک سرخ؛
۲- مواد رنگی به دست آمده از جانوران، مانند قرمزدانه و صدف فرفری؛
۳- رنگدانه‌های به دست آمده از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات.

مهم‌ترین انواع رنگ‌های سنتی و طبیعی قالی ایران عبارتند از:
اسپرک (زرد)، روناس (قرمز و قهوه‌ای)، قرمزدانه (قرمز)، نیل (آبی)، بَقَم (بنفش)، زعفران (زرد)، زردچوبه (زرد)، کاه (زرد)، گندل (زرد)، پوست گردو (خاکستری تا مشکی)، مازو (فیلی و موشی)، برگ مو (چمنی و لیمویی)، وسمه (آبی)، آلبالو (قرمز)، توت قرمز (قرمز)، صدف ارغوان (قرمز)، گلسنگ (قرمز)، هلیله (قهوه‌ای)، حنا (نارنجی و قهوه‌ای)، جَفت (شتری)، سماق (خرمایی تا قهوه‌ای)، پوست انار (زرد تیره)، بزغنچ (خاکستری تا مشکی).

پیشرفت‌های صنعتی و تغییر نظام تولید، همین‌طور مشکلات تهیه و گاه مقرون به صرفه نبودن رنگ‌های گیاهی و حیوانی محققان را بر آن داشت تا دست به تهیه ترکیبات جدیدی از مواد شیمیایی و تولید رنگ از آن‌ها بزنند.

رنگرزی شیمیایی یا مصنوعی

بهره‌گیری و ساخت رنگ مصنوعی به سال ۱۸۵۶ میلادی باز می‌گردد. در گام‌های نخست تنها یک فام قرمز تولید می‌شد اما در گذر زمان رنگ‌های مصنوعی گسترش یافت و امروزه در صنایع گوناگون انواع رنگ‌های مصنوعی استفاده می‌شود. بهره‌گیری از رنگ مصنوعی فرآیند رنگرزی را آسان کرده و گاهی کاهش قیمت تمام شد را به دنبال دارد. فرش دستباف ایرانی در بین جهانیان به رنگ‌های گلگونش شهره است؛ از این رو تنوع رنگی با سلیقه ایرانی همساز است و چه چیز بهتر از اینکه در نبود رنگ‌های گیاهی و فام‌های پخته آن رنگ‌های مصنوعی گلگون در نقوش فرش بنشیند، تا خیال را بال و پر دهد.

کارخانه‌های تأمین مواد اولیه فرش دستباف شرکت فرش ایران

مجموعه کارخانه‌های تأمین مواد اولیه شرکت فرش ایران، در نشانی کرج، میدان استاندارد، بلوار محیط زیست، جنب اداره گذرنامه قرار دارد. آغاز به کار این کارخانه در ۱۳۳۶ خورشیدی تحولی مهم در بخش اداری و زنجیره تولید شرکت فرش ایران ایجاد کرد که تاکنون نیز ادامه دارد. پایه‌گذاری این کارخانه سبب شد تأمین مواد اولیه، انبار، پشم‌شویی، ریسندگی، قالی‌شویی، رنگرزی، عملیات تکمیلی و مرمت فرش همگی در خود شرکت فرش ایران و مطابق با استانداردهای کیفی دقیق انجام شود و شرکت را از واگذاری این امور به بیرون بی‌نیاز کند.

هم‌اکنون در مجموعه کارخانه‌های شرکت فرش ایران در کرج با مساحت ۵۲ هزار مترمربع، خدمات زیر انجام می‌شود:

• پشم‌شویی با ظرفیت سالانه ۲۴۰۰ تن؛
• ریسندگی نخ پشمی با ظرفیت سالانه ۳۳/۶ تن؛
• رنگرزی گیاهی (رنگرزی طبیعی) با ظرفیت سالانه ۳۶ تن؛
• رنگرزی شیمیایی با ظرفیت سالانه ۱۳۴ تن؛
• قالی‌شویی فرش دستباف با استانداردهای مناسب با ظرفیت سالانه ۱۹/۲ هزار مترمربع؛
• قالی‌شویی فرش ماشینی با استانداردهای مناسب با ظرفیت سالانه ۹۶ هزار مترمربع؛
• عملیات تکمیلی، پرداخت و مرمت با ظرفیت سالانه ۲۴ هزار مترمربع.

کارخانه پشم‌شویی شرکت فرش ایران	کارخانه پشم‌شویی شرکت فرش ایران
کارخانه پشم‌شویی شرکت فرش ایران	کارگاه رنگرزی شیمیایی شرکت فرش ایران
کارگاه عملیات تکمیلی، پرداخت و مرمت شرکت فرش ایران	کارگاه عملیات تکمیلی، پرداخت و مرمت شرکت فرش ایران
کارگاه عملیات تکمیلی، پرداخت و مرمت شرکت فرش ایران	کارگاه عملیات تکمیلی، پرداخت و مرمت شرکت فرش ایران
کارگاه عملیات تکمیلی، پرداخت و مرمت شرکت فرش ایران

قابل ذکر است که تمامی واحدهای تولید مواد اولیه فرش دستباف شرکت فرش ایران طی چند سال اخیر به‌روزرسانی اساسی شده‌اند و این روند همچنان ادامه دارد.