شناخت طرح‌های‌ فرش دست‌باف ایران

طرح سبزی‌کار؛ نماد زیبایی و خوشبختی

فرش‌های ایران دارای طرح‌های بسیاری ازجمله شاه‌عباسی، اسلیمی، واگیره‌ای، درختی، شکارگاهی، قابی، گلدانی، هندسی و تلفیقی و… است. در این میان طرح سبزی‌کار که از طرح‌های فرش کرمان است در دسته طرح درختی جای دارد.

جای‌جای این سرزمین با هنرها، صنایع‌دستی و آیین‌های زیبا و دلنشینی آمیخته شده و به قدری تنوع و تعدادشان زیاد است که گاهی با خود خیلی‌هایشان نادیده گرفته شده‌ یا از بین رفته‌اند.

كشورهای معدودی در جهان وجود دارند كه دارای سابقه دیرین در فرش‌بافی هستند. ازجمله این كشورها می‌توان از چین، هندوستان، تركیه و بعضی از كشورهای آسیای مركزی نام برد. ولی شناخته‌شده‌ترین نام در تولید فرش دستباف در دنیا ایران است. موزه‌های جهان و غالب هنردوستان عالم چنانچه نمونه‌ای از فرش ایران را در اختیار داشته باشند، از آن همچون گنجینه‌ای گرانبها نگهداری می‌كنند.
امروزه حتی رقبایی كه سعی می‌كنند نقشه‌های ایرانی را در فرش‌های خود ببافند، بعد از بافت نیز با افتخار نام نقشه ایران را روی برچسب فرش بافته شده می‌زنند تا فروش آن تضمین شود. اما برای آن‌كه بدانیم علت شهرت و اعتبار فرش ایران در جهان چیست، باید با اصول و مسائل زیادی درخصوص فرش دستباف آشنایی داشته باشیم که یکی از این اصول طرح و نقش قالی یا فرش است.

فرش دستباف ایرانی نیز بخش مهمی از یک هنر ناب ایرانی است که از یک تقکر و ایده، سپس قلم و کاغذ شروع می‌شود و با بهم گره خوردن طبیعت، هنر و صنعت یک اثر ماندگار به نام فرش دستباف ایرانی تولید می‌شود. این اثر برگرفته از فرهنگ اجتماعی، قومیتی و نوعی معرفی زندگی مناطق مختلف ایران زمین است و با همه شهرت و عظمتش هنوز خود ما هم شناخت کاملی از آن نداریم. اگر یک نمونه از آن را ببینیم، نه می‌توانیم درباره خاستگاهش توضیح دهیم و نه درباره طرح و نقشش.

در انتخاب یک فرش نخستین نکته‌ای که اهمیت خاصی برای ما دارد طرح آن است. طرح‌هایی که قدمت دیرینه و تنوع بسیاری دارند. چنانچه شرکت سهامی فرش ایران چندین جلد کتاب مصور درخصوص طرح‌های فرش منتشر کرده است. ازاین‌رو بر آن شدیم تا انواع طرح و نقش‌های فرش ایرانی را در چندین پست به شما معرفی کنیم تا ببینید نقش تماشایی فرش دستباف ایرانی بر چهره دکوراسیون منزل شما چه جلوه‌ای می‌دهد.

قالی‌های ایرانی طرح‌های بسیاری داشته که هر کدام بسته به سلیقه افراد انتخاب می‌شوند. این طرح‌ها شامل طرح‌های باستانی و ابنیه اسلامی، بته‌جقه یا بته‌ای، شاه‌عباسی، اسلیمی، اقتباسی، واگیره‌ای یا بندی، درختی، ترکمن یا بخارا، شکارگاهی، قابی یا خشتی، گلدانی، گل فرنگ، محرابی، ماهی درهم، محرمات، هندسی و تلفیقی و… می‌شوند. یکی از این طرح‌ها که از دیرباز بافته می‌شده طرح سبزی‌کار است که آن را شرح می‌دهیم.

شرکت سهامی فرش کرمان با بیش از ۶۰ سال سابقه از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان فرش‌های اصیل کرمان است. ازجمله طرح‌های معروفی که در کارگاه‌های قالی‌بافی کرمان بافته می‌شود طرح‌هایی چون سبزی‌کار، تصویری و افشان است. از میان انواع طرح فرش کرمان می‌توان به فرش سبزی‌کار کرمان اشاره کرد که بهترین آن‌ها اغلب در حوزه قالی‌بافی راور بافته می‌شود و مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام و منظره.

طرح سبزی‌کار ابتدا در شهر راور رشد نمود و بعد در سایر نقاط کرمان و کشور رواج پیدا کرد. مستندات و شواهد نشان می‌دهد که در ابتدا هنرمندان کرمانی از طرح سبزی‌کار در بافت فرش استفاده می‌کردند. در این طرح شکل درخت بافته نمی‌شود و فقط شاخه‌ها و ساقه‌هایی که پر از گل هستند در بافت فرش مشاهده می‌شود. در طرح سبزی‌کار برکه فیروزه‌ای رنگ در سطح فرش بافته می‌شود. به همین دلیل به این طرح آب‌نما نیز گفته می‌شود.
آنچه که در طرح سبزی‌کار بیشتر از همه چیز نمود پیدا می‌کند، طرح درختی است. به این معنا که نقوش فرش برگرفته از طبیعت و گل و گیاه هستند. این طرح نماد زیبایی و خوشبختی است. به همین دلیل این طرح در میان مردم ایران و خریداران سایر کشورهای جهان محبوبیت بسیار بالایی دارد.

طرح سبزی‌کار سرشار از گل‌های طبیعی خاصه نسترن و برگ‌هایی است که گاه با حاشیه و گاه بدون حاشیه بافته می‌شود و از کثرت گل و گیاه و زمینه سبز رنگ به سبزی‌کار معروف است .
در برخی از این طرح‌ها حاشیه فرش معروف به حاشیه سر خود، شکسته یا درباری است که با پهنای نسبتاً زیاد، اغلب با شاخه پیچ‌های مزین به برگ زیتون از متن جدا می‌شوند. نوعی از سبزی‌کار به آب‌نما مشهور است ترنج میانی اغلب از آب‌نمایی مشحون از گل‌های رنگارنگ تشکیل شده است.

برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های طرح سبزی‌کار به این شرح است:

اولین ویژگی این است که در دسته طرح درختی قرار می‌گیرد یعنی برگرفته از طبیعت، درخت، گل و گیاه است.
ویژگی منحصربه‌فرد طرح سبزی‌کار بافته شدن یک برکه آب فیروزه‌ای در آن است. به همین دلیل هم به آن آب‌نما می‌گویند.
در طرح سبزی‌کار شکل و شمایل درخت بافته نمی‌شود و فقط ساقه‌ها و شاخه‌های پر گل در آن ترسیم می‌شود. عنصر و قالب اصلی این طرح همین شاخه‌ها و ساقه‌های پر گل است.
این طرح در حدود ۶۰ سال پیش در راور کرمان بافته شد و بعدها قالی‌بافان شهرهای دیگر مانند کاشان، اصفهان، تبریز، قم و تهران هم اقدام به بافتن این نوع قالی کردند.
نقش و نگار درخت در قالی به‌عنوان یک نماد زیبایی و خوشبختی در ایران و کشورهای اروپایی شناخته می‌شود. بنابراین این قالی در خیلی از کشورها محبوبیت داشته و از آن استقبال می‌شود.