بازبافی قالی مقبره شاه عباس دوم

قالی دوازده ضلعی مقبره شاه عباس دوم که به عنوان یکی ازعجایب هفت گانۀ عالم فرشبافی ازآن یاد می‌شود، شامل چهارده گره بافتۀ ابریشم است که علاوه بر پرز، تار و پود آن نیز از ابریشم است. قالی مذکور هم اکنون درموزۀ حرم حضرت معصومه (س) درقم نگهداری می شود و به علت ابعاد بزرگ، امکان نمایش یکپارچۀ تمامی قطعات آن وجود ندارد. ازمجموع چهارده قطعه فرش، دو قالی بزرگ بصورت میان‌فرش و دوازده ضلعی است با قطر ۸۱۰ سانتی مترکه شرکت فرش ایران دو میان‌فرش مذکور را به صورت یکپارچه بازبافی نموده است. بخش مرکزی در اصل اثر، فاقد هرگونه بافت وطرحی است ودلیل آن دیده شدن سنگ مقبرۀ شاه عباس دوم بوده است. اما در پروژه بازبافی، بخش مرکزی به یک حوض یا آبگیرمرکزی تبدیل شده است.

بدون کوچکترین تردید، گروه طراحان وبافندگان این قالیِ پُرحشمت دربیش از ۳۵۰ سال قبل، هدفی جز قراردادن مقبرۀ شاه عباس دوم در میان یک باغ ایرانی نداشته‌اند. یک باغِ متفاوت ودوازده ضلعی، با طرحی نوآورانه ومتفاوت ازفرش‌های باغیِ عصر صفوی، منقوش به دودرخت سرو و اَنار که به صورت یک در میان تکرارشده‌اند و از نظر ابعاد و شکل، بطور کامل منطبق با صحن و معماری دوازده ضلعی مقبره است و در هرضلع آن یک درگاه ساخته بودند. صحن مذکورهم اکنون نیزدرداخل حَرم ودرفاصلۀ کمی ازمقبرۀ حضرت معصومه (س) قراردارد وقابل مشاهده است.

نمایشگاه ۱۹۳۱ لندن و مفروش بودن قالی مقبره شاه عباس دوم

درهریک ازاضلاع قالی مذکوریک قالیچه مفروش بوده است که همگی تمام ابریشم وبه تبعیّت ازدوازده درگاهِ جانبی، طراحی وبافته شده بودند. ازمجموع دوازده قالیچۀ مذکور، ۱۰ قالیچه هم اکنون درموزۀ حرم حضرت معصومه (س) درقم نگهداری می گردد. لازم به ذکراست که هنرمندان این اثریگانه، فقط ازنُه رنگ دربافت آن استفاده نموده بودند که از ویژگی های شگفت انگیز، خلاقانه و نوگرایانه این قالی آن هم درالهام ازباغِ سراسر رنگارنگِ ایرانی است ودرهر۵/۶ سانتی مترآن نزدیک به ۷۰ گرۀ نامتقارن (فارسی) بافته شده است. مجموع این چهارده فرش درسال ۱۳۱۱ شمسی ازسوی دولت وقت برای اولین نمایش بین المللی به نمایشگاه هنرایران درلندن ارسال گردید که مدیریت آن برعهدۀ ایران شناس فقید، آرتورآپم پوپ بوده است که مجدد به ایران بازگردانده شدند. بر روی یکی از دوازده قالیچۀ کتیبه ای قراردارد بدین مضمون:

عمل استاد نعمت الله جوشقانی سنه ۱۰۸۲

شرکت فرش ایران در راستای جنبش هنری جدیدی که در طراحی و بافت شاهکارهای فرش ایران آغاز نموده، بازبافی تعدادی از گره بافته‌های عصر زرین صفوی را در دستور کار خود قرارداده است. بازبافی قالی مقبرۀ شاه عباس دوم حاصل اولین تلاش هنرمندان شرکت فرش ایران در راستای بازگشت به سنّت‌های اصیل فرشبافیِ ایرانی است.

به همین دلیل ضمن مطالعات دقیق در اصل اثر، بدون کمترین تغییر، بخش اصلی در دو میان‌فرشِ قالی مقبرۀ شاه عباس دوم را بازطراحی و بازبافی نموده است. اما به پیروی ازموضوع احیاء، بخش مرکزی به صورتی که مشاهده می‌شود به حوضی بزرگ بَدَل گردیده تاعلاوه برکاربردی نمودن این قالی بی همتا در زمان حاضر، خواستۀ هنرمندانِ خالق این فرش در راستای خلق باغ‌های باستانیِ ایران پس ازگذشت بیش از ۳۵۰ سال، به شکلی دیگر، برآورده گردد.

طراحی اینگونۀ حوض و آبگیر در این فرش، با الهام از آثار بی بدیلِ هنرمند فقید، شادروان فیض الله خان صفدرزاده حقیقی صورت گرفته است. نگاهی دوباره به هنرکاشی هفت رنگ ایران اول بار درسال ۱۳۴۹ توسط فیض الله خان حقیقی درقالی اصفهان شکل گرفت و پس ازنزدیک به چهاردهه، تلفیق آن با حوض ایرانی که از ویژگی‌های معماری قدیم ایران بوده است توسط فرزند هنرمند وی امیرحسین صفدرزاده حقیقی، صورتی دیگر یافت و هم اکنون همچون جنبشی هنری، الهام بخش بسیاری از هنرمندان طراح ایران است.

هنرمندان شرکت فرش ایران در تبعیت از موضوع احیاء، علاوه برتغییر در ابعاد فرش اصلی، از پشم دستریسِ مرغوب کردستان برای بافت این اثر ارزشمند استفاده نموده‌اند تا پس از گذشت بیش از ۵ دهه، تلاشی دوباره برای بازگشت قالی اصیل اصفهان به پشم دستریس آغاز گردد. کارگاه بافت این فرش درشهر اصفهان همچنان به بافت قالی‌های دیگری با پشم دستریس ادامه می‌دهد که درآینده نزدیک، آثار دیگری از آن رونمایی خواهد شد.

تمامی مراحل شستشو و عملیات تکمیلی این فرش درکارگاه‌های شرکت فرش ایران درکرج به انجام رسیده است، اما آخرین مرحله از شستشو، هم به جهت فصل زمستان که در رُخسارِ فرش اثرگذار است، وهم امکان نمایش درنمایشگاه فرش اصفهان، به بهار ۱۴۰۱ موکول گردیده است.

امید است با ادغام موضوع بازبافی و احیاء دراین اثر که هر یک از قواعد متفاوت و ارزشمندی درحوزۀ هنر برخوردار است، آغازگر جنبشی جدید در به کارگیری از پشم دستریس در بافت و درخشش بیش از پیش قالی اصفهان باشیم.