روایتی از خلق فرش ۵۰۰۰ متری مسجد سلطان قابوس

فرش مسجد اعظم سلطان قابوس شهر مسقط (کشور عمان)، دومین فرش دستباف بزرگ پارچه جهان است که نه تنها به دلیل ابعاد بی‌سابقه‌اش، بلکه به خاطر کیفیت بالای طراحی، رنگرزی و بافت، در جهان بی‌مانند است. طراحی آن در دفتر مرکزی طرح و رنگ شرکت سهامی فرش ایران در تهران انجام شد و سپس برای بافت به کارگاه‌های اختصاصی در نیشابور ارسال گردید.

از نقشه گنبد شیخ لطف‌الله تا گل‌های تبریزی

نقشه فرش عظیم مسجد سلطان قابوس برگرفته از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان است. با تلفیقی از موتیف‌های سنتی تبریز، کاشان و اصفهان، طرحی خلق شد که در عین ایرانی بودن، مورد پسند و سلیقه سلطنت عمان نیز قرار گیرد. نقشه اولیه تنها در ۲۴ ساعت طراحی شد و با تأیید شخص سلطان قابوس، پروژه کلید خورد.
پیاده‌سازی کامل نقشه در مقیاس ۵ هزار مترمربع با طراحی دستی، رنگ گذاری نقطه به نقطه و چاپ رنگی برای بافندگان، کاری طاقت فرسا و کم‌سابقه در تاریخ فرشبافی ایران بود.

تجهیز کارگاه‌های اختصاصی برای بافت این فرش

برای بافت فرش مسجد سلطان قابوس، در نیشابور کارگاه‌هایی با دارهای ۵۰ متری ساخته شد؛ چله‌کشی با کیفیت بالا و نصب جرثقیل‌ها برای مدیریت چله‌های اضافی از جمله ویژگی‌های منحصر به‌فرد این کارگاه‌ها بود. بافندگان ابتدا آموزش‌های خاص گره فارسی را دیدند و سپس به بافت روی دارهای عظیم‌الجثه پرداختند. در هر کارگاه ۳۰ تا ۴۰ بافنده به طور همزمان روی قطعات مختلف کار می‌کردند.
این فرش از ۴۲ قطعه تشکیل شده که بزرگ‌ترین آن‌ها ۱۲۰۰ مترمربع مساحت دارد. ترکیب پشم‌های ایرانی (تربت) و نیوزلندی، با رنگرزی گیاهی پیچیده، الیاف یک دستی را برای این پروژه فراهم ساخته است. در مرحله رنگرزی، برای رسیدن به رنگ لاکی مطلوب، از سه تن رنگ طبیعی روناس استفاده شد که فرآیند پیچیده‌ای برای جداسازی ذرات و حلاجی مجدد الیاف در پی داشت.

از کرج تا مهرآباد، از مهرآباد تا مسقط

پس از بافت، فرش‌ها برای مرحله پرداخت به کرج منتقل شدند؛ در آنجا فرش‌ها سره‌زنی، پرداخت و آسترکشی شدند و سپس بسته‌بندی دقیق آن‌ها آغاز شد. همکاری گمرک، سپاه پاسداران، نیروی هوایی و هماهنگی با هواپیمایی اوکراینی، امکان بارگیری مستقیم در فرودگاه مهرآباد و ارسال به مسقط را فراهم کرد. جابه‌جایی ۲۲ تن فرش، شبیه به انتقال سازه‌های صنعتی سنگین بود.

ارزش فرش مسجد سلطان قابوس فراتر از عدد

فرش مسجد سلطان قابوس، تنها یک پروژه صادراتی نبود؛ این فرش نماینده هنر، فرهنگ و تلاش جمعی هنرمندان و صنعت‌گران ایرانی است. طراحی هوشمندانه، رنگرزی دقیق، مدیریت فنی، سازه‌سازی مهندسی شده و در نهایت هنر قالیبافی، همگی در این پروژه به کمال رسیدند. از نقشه‌ای کوچک در قطع A4 تا فرشی عظیم در صحن مسجد، همه چیز با مهارت و مسئولیت پیش رفت.

جزییاتی از دومین فرش دستباف بزرگ پارچه جهان

حضور دکتر پزشکیان در مسجد سلطان قابوس عمان

در جریان سفر رسمی و مهم دکتر مسعود پزشکیان، رییس جمهور کشورمان به عمان در خرداد ۱۴۰۴، ایشان در مسجد اعظم سلطان قابوس حضور یافتند و با افتخار بر روی این فرش نفیس نشستند. این حضور نمادین، ضمن تأکید بر روابط فرهنگی میان دو کشور، بار دیگر نگاه‌ها را به این شاهکار فرشبافی ایرانی جلب کرد چرا که امروز، سال‌ها پس از پهن شدن این فرش در خاک عمان، همچنان این اثر زبان گویای هنر ایرانی است.

مریم قنبری عدیوی
کارشناس ارشد فرش دستباف